Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 5. Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный. Айбиби / Избранные произведения. Том 5

Барысы да чыгып киткәч, Сөембикә башын артка ташлап уйга калды. Осталар түшәмнәрне китап итеп тезгәннәр иде, куллары алтын да соң бу казанлыларның. Тик менә үзләренә тиң хан гына табалмыйлар. Ханбикә булу теләген аңарда Хөршидә бикә кузгатты. Бикә аның иң авырткан чуанына басты. Бу хакта ул үзе дә уйланып йөри иде, ләкин кая ул кемгә булса да сиздерү йә әйтү, Аллам сакласын. Аннары Җангали дә җайга ятып килә иде инде. Ятты да гел ханбикәсе кушканны эшли башлады, бахыр. Әмма Сөембикәнең аңа барыбер күңеле ятмады. Хөршидә бикә белән сөйләшкәннән соң, Сөембикә уйга калды. Ул куштан бикәне яратып бетерми иде. Былтыр кыш көне көтмәгәндә кунакка чакыргач, аптырый калган иде, әмма бармыйм дип тә әйтмәде. Алай да алдан йомышчысын җибәрде, бикәне күрәсе, һичшиксез барасы турында җиткертте.

Кышкы салкын көн иде. Март ае. Өй түбәләреннән тамчылар тама. Ни салкын булса да, яз якынаюы сизелә, чана артыннан ялтырап уктабан кала. Якты кояштан кар җемелди, күз чагыла. Атлар өстендә җиңелчә бәс. Ат тотучы агай дилбегәсен сабыр гына тарткалап куя. Сакчылары берара калып киләләр. Сөембикә, хатирә-истәлекләргә бирелеп, туган ягын исенә төшерде. Шушындый кышкы салкын көннәрдә әтисе аны дала аша күрше морзаларга алып барыр иде. Барган җайдан кинәт атларны туктатыр иде дә: «Даламны тансыкладым, тизрәк җәй килсен иде», – дип әйтер иде. Юл өстендәге кардәшләр вә ага-энеләренә тукталыр, кунак булыр һәм, әйләнеп кайтканда, атасы атларны үзе тотар, кызу кайтыр, атлар өстеннән бу күтәрелер, ахыр барган шәпкә кычкырып җырлап җибәрер иде. Еш кына атасы Сөембикәне якын туганнарында утырмада калдырды, әмма атна үтүгә килеп җитәр һәм: «Сагындым үзеңне, кызым», – дип, чанасына күтәреп утыртыр иде. Атасы утырмага башка кызларын да йөртте, әмма Сөембикә кызын үзе илтер, үзе барып алыр иде. Кышкы чана юлын Сөембикә үзе дә яратты. Монда килгәч тә, ул еш кына күрше-күлән авылларга чыкты, халык белән аралашты, моң-зарларын тыңлады һәм күндәмләнеп киткән Җангали аша аларга бик күп игелекләр эшләде. Әнә шулай ул халык теленә керде, игелекле ханбикә кушаматын алды. Шул ук вакытта ул еш кына уйга калыр иде. Ни өчен халык зарлана? Кемнән? Җангали ханнанмы, әллә булмаса ясак җыючы тарханнарданмы? Гаеп атта да, тәртәдә дә бар иде. Ул йөри-йөри инанды: күп очракта халыкны урындагы түрәләр рәнҗетәләр икән – артык салым җыялар, халык теләге белән санлашмыйлар. Сөембикә аларга кулыннан килгән кадәр ярдәм итте. Әмма ил-халкына төшкән моң-зарны якын-тирә авылларга гына йөреп бетерерлек түгел иде. Бу хакта ул, Хак Тәгаләдер, Җангали ханга да әйтте. Әмма ирнең җавабы аны бер дә канәгатьләндермәде. Әллә шуннан, әллә шул хәлләрдән соң ул кисәк үзгәрде, кисәк бөтен гаепне илне баскаклыкта тоткан урысларда, шәхсән воевода Василий кенәз йөзендә күрде. Моның өчен аны юк итү чарасы гына бар иде. Һәм бүген ул моңа иреште.

Әле булса хәтерендә: Хөршидә бикә аны болдырында колач җәеп каршы алды, күгәрчендәй гөрли-гөрли өйгә алып керде, тунын салдырды, киез итекләрен каравыш кызлары алып киткәч, үзе үк җылы чүәкләр китереп бирде. Үзе ханбикә янында бөтерелде, үзе «яз килә, ә суык һаман» дип зарланды. Хөршидә бикә аның туй табынында иң түрдә утырган иде. Сөембикә аны күргәч тә ошбу хатындагы зыялылыкка, горур тәкәбберлеккә сокланган иде, хәтта Җангали белән тору мәлендә аңа охшарга да тырышты. Тик тәрбия башка идеме, һич тә Хөршидә бикә була алмады. Хөршидә бикә аңа гади-садә итеп дәшсә дә, гүзәллеге турында мәдхияләр укыса да, ахыр чиктә Сөембикә барыбер аңа ышанып җитмәде – йөзендә һәрчак икейөзлелек, ясалмалык күрде. Баштагы мәлдә ул моңа борчылса да, соңыннан килеште тагын – барысына да кул селтәде, ничек бар, шулай кабул итте. Әмма очрашкан саен бикә йөзендәге икейөзлелекне тагын да ачыграк күрде. Шуңа да карамастан Сөембикә һәрчак ошбу тәкәббер вә горур хатынга тартылды, аның белән сөйләшеп утырасы, үз күзеннән читтә калган Казан хәлләрен беләсе килде. Кабан күле буендагы мәһабәт сарайда яшәүче Булат бәк Ширин Казан каласының иң олуг байларыннан иде. Мәмләкәткә нинди генә хан килмәсен, аның уң кулында һәрчак Булат бәк Ширин утырды – мәҗлесендә дә, табын җыенында да. Шул ук вакытта Булат бәк үзеннән сөекле бикәсен беркайчан да калдырмады, зифа бикәсе һәрчак янәшәсендә булды. Утарын да бәк колачлы итеп утырткан иде. Диварлар эченә суктырылган нәкышле йортлар әкиятләрдәге патша өйләрен хәтерләтә иде.

Берничә бүлмә аша узып, кунак ягына үттеләр. Биредә җылы яктагы сәкегә калын-калын мендәрләр өелгән, терсәк биеклек кенә өстәлләргә ризык-нигъмәт хәстәрләнгән. Асрау кыз, йөгереп килеп, Сөембикәнең кулын юдырды, иңенә салган сөлгесен бирде һәм ханбикәгә соклануын яшермичә карап тора башлады. Сөембикә аңа иелә төште дә: