Тую ноч я праспаў у кустах, у садзе каля Шляхецкага клюбу [3] Будынак Шляхецкага клюбу знаходзіўся ля падножжа гары Трох крыжоў, на правым беразе Віленкі. Яшчэ ў царскія часы тамака месьціўся рэстаран з выдатнай кухняй, дзе сталаваліся расейскія афіцэры і тутэйшая шляхта. Клюб дзейнічаў і ў міжваеннай Польшчы. Напрыклад, у 1926–1927 гг. да яго належала 164 асобы. Будынак згарэў у 70-я гады XX ст. (заўв. пер.)
. Ранкам пайшоў у цэнтар гораду. Зьнясілены голадам, я валачыўся нага за нагу. «Шкада, што няголены, вядома, кепска выглядаю. Але нічога, ён зразумее, што гэта не нядбайнасьць… Пэўна ж, дасьць мне нейкую працу. Магчыма, нават у сябе. А можа, каму парэкамэндуе. Для яго гэта, безумоўна, дробязь». Я ішоў вуліцамі, і часам на маіх вуснах зьяўлялася ласкавая ўсьмешка. Прыпамінаў сабе даўнія, але такія блізкія і мілыя сэрцу вайсковыя дзеі, якія мы перажылі разам. Супольныя паразы, супольныя перамогі. Зноў чуў словы майго камандзіра, які казаў разьвітваючыся з намі: «Мы сябры вялікай вайсковай сям’і. Лічу вас ня толькі за сваіх падначаленых, але і за таварышаў па зброі. З жалем разьвітваюся з вамі. Не ад мяне гэта залежыць». Ён быў відавочна ўзрушаны, і сэрцы многіх з нас таксама сьціскаў смутак. «Але памятайце, — прамаўляў ён далей, — што вы заўсёды будзеце мне дарагімі й блізкімі сябрамі, і ў любой жыцьцёвай сытуацыі вы можаце зьвяртацца да мяне. Буду лічыць за свой абавязак прыйсьці вам на дапамогу».
Я быў расчулены. Забыўся пра сваю нэндзу, голад, пра перажытыя няўдачы. Нецярпліва чакаў дзясятай гадзіны, а якой пастанавіў пайсьці да майго былога камандзіра. Калі апынуўся ў шырокай пачакальні ўстановы, засьпеў тамака мноства наведвальнікаў. Пры дзьвярах да кабінэту саноўніка быў столік, за якім сядзела прыгожая бляндынка, сьціпла і густоўна ўбраная. Запісвала прозьвішчы наведвальнікаў у кнігу. У пачакальні панавала ціша. Размаўлялі шэптам. Гэта мне імпанавала. Я пачуваўся вышэй за ўсіх тых, добра апранутых, чыстых і сьвежа выглядаючых людзей. «Для вас ён саноўнік! А для мяне мой камандзір! Таварыш па зброі!» Я выпінаў грудзі й з пыхай пазіраў на цывільных. Надышла мая чарга запісвацца ў кнігу. Калі я падышоў да століка, дзяўчына агледзела мяне прыгожымі, трохі зьдзіўленымі вачыма. Яны былі такія прыгожыя, што цяжка было адвесьці ад іх погляд.
— Я да пана… — і прамовіў прозьвішча майго камандзіра.
— Па службовай ці прыватнай справе?
— Прыватнай, але нібы й службовай.
— Я вас не разумею! Вы па асабістай справе, не службовай?
— Так, не службовай. Натуральна. Але…
— У вас ёсьць візытоўка?
Я разьвёў рукі. Дзяўчына прыкмеціла недарэчнасьць гэтага пытаньня і крыху нецярпліва мовіла:
— Што вы хочаце ад…
— Прабачце, ён быў маім камандзірам. Доўга служылі разам… Ён казаў, што калі будзе патрэба, каб зьвяртаўся да яго. Вы разумееце? Таму я якраз хачу…
— Але ж, прабачце, кожны камандзір можа мець шмат знаёмых з войска. Але гэта не падстава для марнаваньня яго часу, якога ў яго так мала. Зрэшты, калі вы абавязкова хочаце, я яму паведамлю. Прозьвішча?
— Міхал Лубень.
Дзяўчына запісала на аркушы маё прозьвішча, імя й вайсковае падразьдзяленьне, у якім я служыў. Зграбна высьлізнула з-за століка і стала ля дзьвярэй. Нейкі час прыслухоўвалася, грацыёзна выгнуўшыся ўправа, потым лёгка пагрукала ў дзьверы. Пачуў голас, што даходзіў здалёк: «Калі ласка!» Сэрца маё забілася. Я пазнаў бы гэты голас сярод тысяч іншых. Дзяўчына лёгка ўвайшла ў кабінэт. Чакаў, як мне надавалася, бясконца доўга. Нарэшце клямка зварухнулася. Зьявіліся: сьветлыя валасы, цудоўныя вочы, найпрыгажэйшыя вусны, грацыёзная постаць. Пачуў мэлядычны голас, які з усё большай адлегласьці далятаў да маіх вушэй. Зь цяжкасьцю лавіў і злучаў у сказы словы.
— Ён вельмі заняты. Ён ня можа даць аўдыенцыю. Службовыя справы…
Дзяўчына села за столікам і прыгожым голасам прасьпявала:
— Калі ласка, наступны.
Я зрабіў крок наперад.
— А можа, іншым разам, у вальнейшы час? Мне вельмі… мне гэта вельмі важна. Паверце мне, я б не замінаў, калі…
Дзяўчына скрывіла пакутлівую міну й паказала далоньню на чакаючых у залі людзей. Я зразумеў, што перашкаджаю ёй у працы. Вымавіў: «Прабачце».
Калі я пакідаў пачакальню, я заўважыў на сабе некалькі іранічных і пагардлівых позіркаў. Апынуўся на вуліцы. Глыбока ўздыхнуў. «Што зробіш? Што зробіш? — паўтараў бяздумна. — Дзе я гэта чуў? Ага, так казала тая цётка з сутарэньня». Я доўга стаяў на месцы, а мяне абміналі мінакі. Да фасаду камяніцы пад’ехаў прыгожы самаход, які зіхацеў нікелем і лякам. Праз пэўны час зь дзьвярэй будынку выйшаў шыбкім, элястычным крокам ён… мой камандзір. Побач зь ім тэпаў нейкі цывільны з капелюшом у руцэ. Я выпрастаўся. Міжвольна прыклаў руку да фуражкі: я салютаваў майму камандзіру. Злавіў на сабе яго позірк… маркотны, халодны, абыякавы. «Ён не пазнаў мяне… А можа? Не, не пазнаў. Канечне, не пазнаў!» Самаход забразгатаў, узьняў брудны слуп дыму і як вялікі, задаволены сабака, угінаючыся на мяккіх лапах, пагнаў вуліцай. Зьнік на павароце. Я доўга стаяў і пазіраў, як на супрацьлеглы бок брукаванкі бавіліся дзеці.
Читать дальше