Мяне дэмабілізавалі 12 красавіка 1921 году. У Вільню я прыехаў 13 красавіка. Чуў, што 13 — гэта фатальная лічба, але для бедака кожная дата фатальная, а найгоршая, відаць, — дата яго нараджэньня. Уласна, не было мне куды ехаць, бо мая сям’я засталася за граніцаю, на савецкім баку. Замірэньне з бальшавікамі было пачаткам маёй паразы. Падчас службы ў войску я меў надзею, што мы зноў зоймем Меншчыну; да таго ж нас чакалі там сотні тысяч палякаў. Была нават для гэтага добрая магчымасьць, але ня выкарысталі яе. Я адчуваў сябе ашуканым.
Крыўдаваў на тых, каму дапамог здабыць незалежнасьць для іх родных земляў, але якія нам — жаўнерам-добраахвотнікам — у тым самым не дапамаглі. Дэмабілізавалі нас, калі было ім патрэбна, і выпусьцілі на брук без аніякай апекі. Забралі нават запасную бялізну, плашчы і анучы. Далі толькі заробак за дзесяць дзён, якога не хапіла, каб пражыць адзін дзень. Падчас дэмабілізацыі спыталі ў мяне, куды я хачу білет. Я абраў Вільню. Гэта найбольшы горад у паўночна-ўсходняй Польшчы. Будзе мне адтуль бліжэй «да дому». Апроч таго, ведаў, што там ёсьць Управа Віленскай дырэкцыі пошт і тэлеграфаў, да якой належаў Менск-Літоўскі. Я служыў там да войска старшым манцёрам, хаця скончыў Школу тэлеграфістаў і тэлефаністаў. Я меркаваў, што мне зноў дадуць працу. Трынаццатага красавіка, адразу з вакзалу, пайшоў ва Управу дырэкцыі. У пачакальні прыгатаваў выдадзенае мне тутака некалі пасьведчаньне. Некаторыя сказы ў ім мне асабліва падабаліся, і з задавальненьнем іх перачытаў:
«Гэтым сьцьвярджаю, што Міхал Лубень працаваў старшым манцёрам у Віленскай вайсковай дырэкцыі пошт і тэлеграфаў, у Менску-Літоўскім, ад дня… да дня…».
«Падчас сваёй службы ў Дырэкцыі Міхал Лубень працаваў сумленна, здабываючы сваёй дбайнасьцю і рупнасьцю прызнаньне кіраўніцтва; рэкамэндуем яго як добрасумленнага, здольнага і руплівага працаўніка».
«Са службы быў звольнены на ўласнае жаданьне, каб пайсьці добраахвотнікам у польскае войска».
Унізе подпісы і пячаткі. Гэтае пасьведчаньне было выдадзена мне ў Менску-Літоўскім.
Я зьвярнуўся да сакратара дырэкцыі. Падаў яму ўсе свае дакумэнты. Той уважліва іх прагледзеў, потым сказаў:
— Вольных месцаў няма.
— Калі ласка, пане сакратар, я ў вельмі кепскім становішчы. Сям’я мая засталася ў Саветах, і не магу туды вярнуцца, бо служыў у Войску Польскім. А ў Вільні ня маю нікога знаёмага і спадзяваўся адно на тое, што дырэкцыя возьме мяне назад на працу.
— Я вам не адмаўляю, але цяпер вольнай пасады няма. Прашу пакінуць у мяне заяву, дакумэнты і падаць свой адрас. Я вам паведамлю.
— Мне няма дзе жыць.
— Тады прашу зьявіцца праз тыдзень.
Заяву я напісаў у чакальні й аддаў яе сакратару. За тыдзень прыйшоў да яго.
— Вы па якой справе? — спытаў мяне.
Я быў зьдзіўлены. Мая справа падавалася мне такой значнай, што ня мог уявіць сабе, што ён мог пра яе ня памятаць. Бо я думаў пра гэта ўвесь час на працягу сямі галодных дзён і начэй. Нагадаў яму. Ён загадаў мне прыйсьці да яго зноў за тыдзень. Я адчуваў нарастаючую злосьць і ўжо зь нянавісьцю пазіраў на добра апранутага, сытага чыноўніка.
— Але ж, пане сакратар, я сапраўды ў вельмі крытычным становішчы.
Ён спачувальна разьвёў рукі.
— Не магу нічым памагчы. Калі ласка, прыйдзіце за тыдзень.
Мінуў яшчэ адзін галодны тыдзень. Я ледзьве дачакаўся вызначанага дня. Сакратар быў не ў гуморы. Фамільярна кіўнуў галавою на маё прывітаньне.
— Вы наконт пасады…
— Гэтак. Два тыдні таму падаў дакумэнты і заяву. Цяпер зьявіўся другі раз па адказ.
— А як вы сабе гэта ўяўляеце, — прамовіў сакратар са злосьцю, — што, мы пасады вырабляем? Што, маем такую машынку, якую пакруціш — і выскоквае пасада? Што?
— Я нічога такога сабе не ўяўляю і ў гэтых справах наогул не разьбіраюся. Раблю толькі тое, што вы мне кажаце.
— Пасады для вас няма.
— Тады чаму мяне вы падманвалі? Мог бы шукаць працу недзе яшчэ.
— Гэта найлепей.
— Але я страціў два тыдні.
— Ёсьць такія, што чакаюць сваёй чаргі й паўгоду. Калі хочаце, можаце прыйсьці зноў за два тыдні. Найлепш пакіньце свой адрас. Я вам паведамлю.
— Я казаў ужо, што ня маю адрасу.
— Тады, калі ласка, за два тыдні. Можа, нешта знойдзецца. І яшчэ адна справа. Добра, што ўзгадаў. Вы зарэгістраваліся як мэханік, — назваў прозьвішча, — дык ён вас паэкзамэнуе.
— Але ж маю добрую характарыстыку з дырэкцыі і пасьведчаньне заканчэньня Школы тэлеграфістаў. Часова працаваў як старшы манцёр, бо не было пасады загадчыка. Ці гэтага ня досыць? Цяпер гатовы працаваць нават як рабочы. Дайце мне якуюсь працу.
Читать дальше