Сергей Пясецкий: ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

— Нічога не паробіш. У нас такі парадак. Калі вам не падабаецца, можаце забраць заяву і дакумэнты.

Калі праз пэўны час я апынуўся ў вялікім пакоі, бязладна заваленым скруткамі дроту, маткамі ізаляцыйных матэрыялаў і іншым тэхнічнымі прыстасаваньнямі, засьпеў там паджылага мужчыну. Сеў каля яго на лаву.

— Вы на экзамэн? — спытаў мяне.

— Так. А вы, напэўна, тут працуеце?

— Не. Я таксама на экзамэн.

— Навошта ім гэта? Акрамя таго, мы падаем дакумэнты.

Неўзабаве з адчыненых дзьвярэй выйшаў да нас мужчына ў чорным, зашмараваным да бляску пінжаку.

— На экзамэн?

— Так, — адказалі мы.

Ён запісаў у нататніку нашы прозьвішчы. Потым даў мне два кавалкі тэлеграфічнага дроту і загадаў зрабіць «скрутку». Я пачаў прафэсійна і спраўна злучаць дрот. Задаў мне некалькі вельмі лёгкіх пытаньняў. Тады я сказаў яму, што скончыў Школу тэлеграфістаў. Ён іранічна прымружыў вока і сказаў:

— І што з таго?

— Нічога. На ўсякі выпадак вам паведаміў.

Экзамэнатар выйшаў у іншы пакой. Мужчына, што застаўся са мною, нацёр далоні, ляпнуў рукою на назе і прамовіў:

— Чуе сабака сала!

— Што вы сказалі?

— Нічога, — сказаў ён. — Гэта я сам сябе. Люблю часам з разумным чалавекам пагутарыць.

Хутка экзамэнатар зноў увайшоў у пакой, несучы ў руцэ пару слупалазаў. Мы падаліся на двор. Ён загадаў мне прыманьваць іх да ног і ўзьняцца на слупе ўверх. Я хутка ўзьлез да першага травэрсу, пасьля спусьціўся ўніз.

— Што цяпер? — спытаў я экзамэнатара.

— А нічога… Зьвяртайцеся да сакратара, ён скажа.

— Ці атрымаю я працу?

— Ня ведаю, ня ведаю. Гэта ўжо не мая справа.

На гэтым гутарка скончылася. Міналі дні. Аднаго разу я ўбачыў на вуліцы групу работнікаў, занятых рамонтам тэлефоннай лініі. Сярод іх быў мужчына, які разам са мною прыйшоў на экзамэн. У яго быў ахоўны пояс. З халявы бота тырчалі ў яго пласкагубцы. Стаяў на ходніку і паліў папяросу. Я адчуў зайздрасьць і горыч. Падышоў да яго.

— Добры дзень! Вы працуеце?

— Чаму не? Яшчэ як! Маё шанаваньне! — голасна чвякнуў языком.

— А як вы дабіліся?

— Як? Хм, тэхнік, а ня ведае! Дзесьці падлезьці, дзесьці занесьці і ўсё! — падміргнуў мне і сплюнуў у канаўку. — Так, пане, гэта тэхніка! — дадаў праз імгненьне, расьцягваючы ўказальным пальцам вонкавы кут вока.

За тыдзень я зноў пайшоў да сакратара.

— А, гэта вы, — зь непрыхільнай грымасай прамовіў чыноўнік. — Я казаў жа: праз два тыдні.

— Так. Памятаю, але цяжка мне чакаць. Хачу знаць вынік і ведаць: што рабіць? Колькі часу чакаць?

— Гэтулькі, колькі трэба. Хаця б і год!

— Іншых вы прымаеце. Я размаўляў…

— Гэта вас ня тычыцца!

— Як гэта ня тычыцца? Гэта мяне вельмі тычыцца! Вельмі… Адно пытаньне, пане сакратар. Ці былі вы некалі сапраўды галодным?

— Што? Што за пытаньне? — абурэньне перакрывіла яго твар.

— Звычайнае пытаньне. Людзкае. Калі б вы некалі галадалі, то разумелі б, што можна быць галодным дзень, два, тры, але ня тры тыдні! Вы мяне падманулі. Праца ёсьць. Цяпер лета. Фармуюцца працоўныя калёны. Есьць рамонт.

— Гэта нахабства! — выціснуў зь сябе сакратар.

— Не! Нахабства — гэта тое, што вы са мною робіце!

Скончылася ўсё тым, што я забраў свае дакумэнты і выйшаў на вуліцу. Там зараз жа апамятаваўся. «Навошта я гэта зрабіў? А можа, ён даў бы мне працу?» Засмучаны, я доўга хадзіў па вуліцах. Апрытомнеў у жыдоўскім квартале. Доўгі час стаяў і пазіраў, амаль бяздумна, як фурман, белы ад мукі, біў бедную каняку, якая не магла зрушыць цяжка нагружанага возу. Мокрая ад поту каняка цяжка дыхала і дрыгалася ад высілкаў. Фурман жа штохвіліну лупцаваў яе пугаю. Жывёла ўздрыгвала ад болю, тузалася паперад і, коўзаючыся па бруку, рабіла некалькі крокаў. Потым спынялася зноў. У маіх вачах каняка мела змучанае, скоранае аблічча. Чалавек жа меў агідную пысу, што дыхала лютасьцю, пасалодаю ад зьдзеку з жывой пакутуючай істоты. «Што за пекла здолелі стварыць людзі для сябе і для тых, хто ад іх залежыць!»

Аднойчы ўвечары я знайшоў у Цялятніку [2] Цялятнік — назва сквэру ў Вільні. Разьбіты ў 1881 г. на месцы руінаў Ніжняга Замку, пасьля таго як пляцоўку расчысьцілі і пасадзілі дрэвы. Да 1899 г. сквэр заставаўся фармальна безназоўным, а жыхары Вільні называлі яго «Цялятнікам», бо на гэтай пляцоўцы раней, па працягу XIX ст., быў выган, дзе пасьвіліся цяляты. Цяпер ён носіць назву «Парк моладзі» (заўв. пер.). пакінутую на лаве газэту. Узяў яе і, спыніўшыся каля агароджы, пачаў праглядаць у сьвятле вулічнага ліхтара. Зьвярнуў увагу на кароткую інфармацыю пра вяртаньне з Варшавы і пачатак выкананьня службовых абавязкаў аднаго саноўніка. Агарнула мяне радасьць. Не было сумневу: гэта ён! Мой былы камандзір! Імя й прозьвішча супадалі. Зрэшты, яшчэ калі быў у войску, чуў, што яго прызначылі на высокую пасаду ў адным з гарадоў на ўсходніх крэсах. Але тады не зьвярнуў на гэта ўвагу і не распытваў падрабязнасьцяў. Зьявілася надзея. «Пайду да яго. Абавязкова пайду заўтра. Хутчэй бы гэтае заўтра надышло. Я ж ведаю яго асабіста. Раскажу яму шчыра пра ўсё. Безумоўна, ён зразумее мяне. Для іншых ён саноўнік. Для мяне — любімы камандзір… паплечнік па зброі!»