Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Шмат з іх ёсць такіх, што маглі б разняціць хатнюю вайну, таму ж і баяліся мы спачатку, каб не бараніліся, памятаеце? А яны паміраюць, бы авечкі.

— Хай бы паспрабавалі інакш! — адгражаўся Тыгэлін.

На гэта Пятроні: — Памыляецеся. Яны бароняцца.

— А то ж якім спосабам?

— Цярплівасцю.

— Гэта новы спосаб!

— Пэўна. Але ці можаце сказаць, што яны паміраюць так, як абыдныя злыдні? Не! Яны паміраюць так, як бы разбойнікамі былі тыя, што іх на смерць асудзілі, гэта знача, мы і цэлы народ рымскі.

— Што за трызненне! — ускіпеў Тыгэлін.

— Hic abdera! [84] Устойлівы фразеалагізм, які абазначае: «Во найдурнейшы з дурняў» (заўвага аўтара) . — прысаджвае яго Пятроні.

Прысутныя, зацікаўленыя трапнасцю ягонай заўвагі, пераглядаліся здзіўленымі вачыма і пацвярджалі: — Праўда, ёсць нешта апрычонае, асаблівае ў іхняй смерці.

— Кажу вам, яны бачаць сваё боства! — адзываецца з боку Вестын.

Тады некалькі аўгустыянаў звяртаецца да Хілона: — Эй, стары, ты іх добра ведаеш, скажы нам, што яны бачаць?

А грэк выпляваў віно на туніку і адказаў: — Уваскрэсенне!..

І пачаў так калаціцца ад страху, што сядзячыя бліжэй госці не маглі ўстрымацца ад рогату.

Праз некалькі дзён Вініць не начаваў дома. Пятронію прыходзіла на думку, што мо зноў улажыў сабе новы план вызвалення Лігіі з Эсквілінскае вязніцы, але не хацеў ужо яго пра гэта распытваць, каб не спракудзіць работы. Гэты вымудраваны скептык зрабіўся таксама ў пэўным значэнні суверным, асабліва ад часу няўдачы спробы вызваліць дзяўчыну з Мамэртынскага пограбу, перастаў верыць у сваю зорку. Не спадзяваўся й цяпер памыснага выніку Вініціевых захадаў. Эсквілінская вязніца, прыгатаваная спахопу з падзямелляў дамоў, разваленых падчас пажару, не была, праўда, так страшнаю, як стары Туліянум вобак Капітолю, але затое была ў сто разоў больш вартаваная. Пятроні добра ведаў, што Лігію перанеслі туды дзеля таго, каб не памерла ды не размінулася з амфітэатрам, дык лёгка яму было дадумацца, што якраз з гэнае прычыны мусяцімуць яе вартаваць, як собскага вока.

— Відаць, — гадаў сабе, — цэзар з Тыгэлінам прызначылі яе на нейкае асаблівае, найстрашнейшае відовішча, і Вініць хутчэй сам згіне, чым яе адтуль выцягне.

Вініць таксама не меў надзеі яе выдабыць. Цяпер гэта мог зрабіць толькі ўжо пра тое, каб хоць мог спатыкацца з ёю. Ад нейкага часу пераследвала яго думка, ці не зрабіць так, як Назар, які пралез у Мамэртынскую вязніцу наймітам да вынасу трупаў.

Падкуплены за вялікую суму даглядчык Гнілых Ямаў прыняў яго ўрэшце ў чараду свае чэлядзі, якую штоноч высылаў па трупы ў вязніцу. Небяспека быць пазнаным існавала малая. Спагадала гэтаму ноч, вопратка нявольніцкая ды благое асвятленне вязніцы. Дый каму ж магло прыйсці ў голаў, каб патрыцый, унук і сын консулаў, мог знайсціся між грабарскаю чэляддзю, нюхаючаю смурод вязніц і Гнілых Ямаў, каб узяўся за працу, да якое змушала толькі няволя або крайняя бяздоліца!

Але ён, калі настаў жаданы вечар, падперазаўся й акруціў галаву анучай, імпрэгнаванай шкіпінарам, ды з сэрцам скачучым пайшоў разам з супрацоўнікамі на Эсквілін.

Прэторыянская варта не рабіла ім перашкод, бо ўсе мелі адпаведныя тэсары, якія цэнтурыён правяраў пры святле ліхтарыка. Па хвіліне вялікія жалезныя дзверы адчыніліся перад імі. Увайшлі.

Вініць убачыў перад сабою прасторны з скляпеннем пограб, з якога йшлося ўва многія іншыя. Жухлыя святлічкі асвятлялі падзямелле, напоўненае людзьмі. Некаторыя з іх ляжалі пад сценамі, патануўшы ў сне або мёртвыя. Іншыя абступілі вялікую судзіну з вадою, што стаяла пасярэдзіне, і пілі з гарачкі; іншыя сядзелі на зямлі, падпёршыся локцямі на каленях і ўшчаміўшы голаў у далоні; сям і там спалі дзеці, прытуліўшыся да матак. Наагул чутно было то стагнанне і моцнае прыспешанае зяханне хворых, то плач, то шэпты малітвы, то прыцішныя песні, то праклён наглядчыкаў. У падзямеллі панавала затха ад гнілых трупаў і суталока. У змрочнай воддалі таўкліся цёмныя постаці, а бліжэй пры мігатлівых пламянкох відаць былі твары збялелыя, ужахнутыя, запаўшыя й галодныя, з загаслымі вачыма або палаючымі гарачкай, з вуснамі пасінелымі, з кроплямі поту на лбох ды пазлепліваным скаўтунелым валоссем. Па куткох крычалі з гарачкі хворыя, іншыя прасілі вады, іншыя — каб хутчэй вялі іх на смерць. А была ж гэта вязніца менш страшная, чым Туліянум. Ногі пад Вініціем захісталіся, у грудзях заняло дых, як убачыў усё гэта. Думка пра Лігію, якая знаходзіцца ў падобных абставінах, паставіла дыбам яму на галаве валасы, а ў грудзях зрываўся крык роспачы. Амфітэатр, клыкі дзікіх звяроў, крыжы — усё было лепшым за гэныя страшэнныя гнілыя затхнішчы, дзе з усіх куткоў малілі балючыя галасы: — Вядзеце нас на смерць!