Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Паедзем, як скончацца ігрышчы, — адказаў Нэрон. — Ведаю, што і так ужо называюць некаторыя хрысціян innoxia corpora [83] Бязвінныя істоты (лац.). . Калі б я выехаў, зачалі б гэта паўтараць усе. Чаго баішся, губа ты адрузлелая?

Гэта кажучы, нахмурыў бровы, але глядзеў на Хілона пытаючым зорам, як бы чакаючы ад яго тлумачэння, бо абыякавасць ягоная была толькі павярхоўная. На апошнім прадстаўленні і сам тросся ад Крыспавых слоў, а вярнуўшыся дамоў, не мог заснуць ад злосці й сораму, а найбольш ад страху. Раптам забабонны Вестын, які падслухоўваў іхнюю гутарку, разгледзеўся наўкола і кажа таемным тонам: — Будзь паслухмяны, доміне, гэтаму старому, бо ў тых хрысціян ёсць нешта дзівоснае… Іхняе боства дае ім лёгкую смерць, але можа быць мсцівым.

На гэта Нэрон гарачкава: — Гэта ж не я ладжу ігрышчы, а Тыгэлін.

— Так! Гэта я, — пацвярджае Тыгэлін, пачуўшы адказ цэзара, — і начхаць мне на ўсіх хрысціянскіх багоў. Вестын — гэта пухір, надзіманы забабонамі, а гэны баявы грэк гатовы з боязі памерці, гледзячы на наёжаную квахтуху, баронячую куранят.

— Добра, — кажа Нэрон, — але ж загадай ад сянняшняга дня адцінаць хрысціянам языкі або затыкаць вусны.

— Заткне ім вусны агонь, о боскі!

— Бяда-гора мне! — застагнаў Хілон.

Але цэзар, якому ганарыстая самапэўнасць Тыгэліна дадала духу, пачаў смяяцца і дапякаць старому грэку: — Гляньце, як выглядае нашчадак Ахілеса!

Сапраўды, Хілон выглядаў страшна. Астанкі валосся на чэрапе пабялелі яму зусім, на твары маляваўся нейкі бязмерны неспакой, жах і прыгнобленне. Выглядаў часамі, як бы абураны і паўпрытомны. Часта не адказваў на пытанні, а часам пачынаў злаваць і рабіцца лютым да таго, што аўгустыяне не хацелі яго й чапаць. Такая хандра апанавала яго й цяпер.

— Рабеце са мною, што хочаце, а я на ігрышчы болей не пайду! — адазваўся роспачлівым голасам, ляскаючы пальцамі.

Нэрон паглядзеў на яго і, звярнуўшыся да Тыгэліна, загадаў: — Дапільнуеш, каб у вагародах гэны стоік быў блізка ля мяне. Хачу бачыць, якое ўражанне зробяць на яго нашыя светачы.

Хілон, аднак, перапалохаўся прыгрозы, вычуванае з голасу цэзара.

— Спадару, — бараніўся, — нічога не ўгледжу, бо ноччу я нічога не бачу.

А цэзар адказвае, люта пасміхаючыся: — Ноч будзе ясная, як дзень.

Ды звярнуўся да іншых аўгустыян, з якімі пачаў гутарку пра конкурсы бегаў, якія маніўся зладзіць пад канец ігрышчаў.

Да Хілона падыйшоў Пятроні і, дакрануўшыся да пляча, прыгадаў: — А ці не казаў я табе, што не вытрымаеш?

А Хілон: — Думаю падпіць… — і выцягнуў дрыжачую руку па кратэр з віном, але не мог яго данесці да вуснаў. Бачачы гэта, Вестын адабраў яму коўш ды, падыйшоўшы бліжэй, спытаў з мінаю затурбаванаю й спалоханаю: — Фурыі цябе спанавалі? Га?

Стары глядзеў на яго, разявіўшы рот, быццам не цямячы пытання, і давай маргаць вачыма. Вестын яшчэ раз пытае: — Ці Фурыі апанавалі цябе?

— Не, — адказаў Хілон, — толькі ноч перада мною.

— Як гэта ноч?.. Хай злітуюцца багі над табою! Як гэта ноч?

— Ноч страшэнная, непраглядная, у якой нешта рухаецца ды лезе на мяне. Толькі я не ведаю што, і баюся.

— Я заўсёды пракананы быў, што яны варажбіты. Можа, табе й сніцца якое чараўніцтва?

— Не, бо не сплю. Я не думаў, што іх так карацімуць.

— Няўжо табе іх шкада?

— Пашто вы гэтулькі праліваеце крыві? Чуў ты, што той гаварыў з крыжа? Гора нам!

— Чуў, — адказаў паціху Вестын. — Але ж гэта падпальвачы.

— Няпраўда!

— І непрыяцелі роду чалавечага.

— Няпраўда!

— І затрутнікі вады.

— Няпраўда!

— І забойцы дзяцей.

— Няпраўда!

— Ну а як жа? — пытае здзіўлены Вестын. — Ты ж сам гэта гаварыў і выдаў іх у рукі Тыгэліна!

— То ж дзеля таго акружыла мяне ноч, і смерць ідзе па мяне… Часамі здаецца мне, што я ўжо памёр, і вы таксама.

— Не! Гэта яны паміраюць, а мы жывем. Але скажы мне: што яны бачаць, паміраючы?

— Хрыстуса… — Гэта іхні бог? Ці то важны бог?

Хілон адказвае таксама пытаннем: — Што гэта за светачы маюцца быць у вагародах? Чуў ты, што казаў цэзар?

— Чуў і ведаю. Такіх называюць «сарментыцыі» і «сэмаксіі». Прыбяруць у крывавыя тунікі, вымачаныя ў жывіцы, прывяжуць да слупоў ды падпаляць… Каб адно толькі іхні бог не саслаў на горад якое бяды… Сэмаксіі! Гэта страшная казнь.

— Лепш ужо гэта, бо не будзе крыві, — адказвае Хілон. — Скажы нявольніку, хай падасць мне кратэр да вуснаў. Хачу крыху выпіць, а разліваю, бо мне рука дрыжыць ад старасці… Іншыя праз гэты час таксама гутарылі пра хрысціян. Стары Даміцый Афэр кпіў з іх.