Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Тыгэлін астаўпеў, а Нэрон па хвіліне, як бы хочучы змяніць гутарку, дадаў: — Лета ідзе… О, як той Рым патанае цяпер у смуродзе!.. А ўсё ж такі на летнія ігрышчы трэ будзе туды ехаць.

На гэта Тыгэлін: — Як адправіш аўгустыянаў, цэзар, дазволь мне на хвіліну застацца.

Цераз гадзіну пазней Вініць, вяртаючыся з Пятроніем з цэзаравай віллы, гаварыў: — Меў я праз цябе немалы страх. Думаў, што ты п’яны і загубіў сябе без ратунку. Памятай, гуляеш са смерцю!

— Гэта мая арэна, — адказаў абыякава Пятроні. — Захапляе мяне пачуццё, што я найлепшы на гэтай арэне гладыятар. А бач, як скончылася? Мой уплыў сяння яшчэ падрос. Прышле мне сваю паэзію ў куфэрку, які — пойдзем у заклад — будзе надта багатым і ў дрэнным гусце. Будзе ў чым майму лекару хаваць лекі на прачышчанне. Зрабіў я гэта яшчэ й для таго, каб справакаваць заахвочанага ўдаласцю Тыгэліна, які захоча наследаваць мяне, і ўяўляю бокі рваць сабе, што станецца, як рушыць досціпам. От будзем, бы той Дэмакрыт, абсэрвуючы ходзячага па лініі пірэнейскага мядзведзя. Каб я хацеў, патрапіў бы сплавіць Тыгэліна і стацца замест яго прэфектам прэторыянаў. Тады б меў на цугундары і самога Агенабарба. Волю з бядою такое жыццё, якім жыву, і нат з вершамі цэзара.

— Што за лоўкасць: з наганы зрабіць падхалімства! Але ці сапраўды вершы тыя такія дрэнныя? Я прафан у гэтых рэчах.

— Не горшыя ад іншых. Люкан у адным пальцы мае больш таленту, але і ў Рудабародым нешта ёсць. Перад усім ёсць непамерная ахвота да паэзіі й музыкі. За два дні будзем зноў у яго і слухацімем музыкі да гімну на гонар Афрадыты, які сяння або заўтра скончыць. І будзем зноў у вузкім коле, яшчэ меншым: толькі я, ты, Тулій Сэнэцый і малады Нэрва. Тое, што я казаў табе калісь аб вершах — быццам ужываю іх пасля банкету, як Вітэлій ужывае перыны фламінга — гэта няпраўда!.. Бываюць часамі вымоўныя і ў яго. Словы Гэкубы, напрыклад, расчуляючыя… Скардзіцца яна на пакуты пароду, і Нэрон умеў знайсці шчаслівыя сказы, можа таму, што таксама родзіць у пакутах кожны верш… Часамі шкада мне яго. На Палукса! Што за дзівосная мешаніна! Калігуле недахоп было пятае клёпкі, але не быў, аднак, дзіватворам.

— Хто прадбачыць, дакуль можа зайсці шалёнасць Агенабарба? — спытаў Вініць.

— Ніхто. Могуць здарыцца йшчэ такія рэчы, ад якіх людзям праз цэлыя вякі ўставацімуць валасы на галаве. Але гэта якраз і цікавіць, ёсць забаўным, і хоць не раз нуджуся, бы Амонскі Ёвіш на пустыні, думаю, што пад іншым цэзарам нудзіўся б яшчэ горш. Твой юдэйчык Павал, прызнаю, ёсць вымоўны, і калі падобныя людзі агалошвацімуць тую навуку, нашыя багі мусяцімуць сцерагчыся не жартамі, каб не прыйшлося пасля эміграваць на падстрэшанне. Праўда, што мы былі б беспячнейшыя, калі б цэзар стаўся хрысціянінам. Але твой прарок з Тарсу, шукаючы доказаў для мяне, не падумаў, што для мяне, бач, гэтая няпэўнасць якраз і становіць жыццёвую прывабу. Хто не спрабуе ў косці, не прайграе маямосці, а аднак людзі ў косці йграюць. У гэтым тоіцца нейкая раскоша, самазабыццё. Я ведаў рыцарскіх сыноў ды сенатарскіх, якія самахвотна запісваліся ў гладыятары. Я, кажаш, гуляў з жыццём; так, але рабіў гэта, бо мяне гэта дражніць, забаўляе, а вашыя хрысціянскія цноты знудзілі б мяне, як направы Сэнэкі, у адзін дзень. Таму вымова Паўла пайшла з ветрам. Ён павінен цяміць, што такія людзі, як я, ніколі тае навукі не прыймуць. Ты дык штось іншае! З тваім настроем можна або ненавідзець імені хрысціяніна, або ім стацца. Я прызнаю ім праўду, пазяхаючы. Шалеем, ляцім у пропасць, штось таёмнае нясе нам будучыня, штось пад намі трашчыць, штось канае вобак нас — згода! Але памерці патрапімо, а тым часам не хочацца нам зблытваць жыцця ды йсці на службу смерці перадчасна. Жыццё існуе для сябе самога, не для смерці.

— А мне цябе шкада, Пятроні.

— Не шкадуй мяне болей, чым я сам сябе. Даўней табе было між намі не дрэнна і, ваюючы ў Арменіі, тужыў па Рыме.

— Тужу й цяпер.

— Так, бо кахаеш хрысціянскую вясталку, што сядзіць на Затыбры. Ані дзіўлюся табе, ані ганю. Дзіўлюся больш таму, што міма тае навукі, якую завеш морам шчасця, і міма таго кахання, якое хутка мае быць увенчаным, пасумнасць не сходзіць з твайго аблічча. Пампонія Грэцына вечна сумная, ты ад таго часу, як стаўся хрысціянінам, страціў смех. Не ўталкоўвай жа мне, што гэта навука жыццярадасная! З Рыму вярнуўся ты вось яшчэ сумнейшы. Калі хрысціянскае каханне ёсць такім — на яснакучаравага Бакха! — не пайду вашым следам!

— Гэта што іншае, — адказаў Вініць. — Я табе прысягаю не на кучаравага Бакха, але на душу майго родзіча, што ніколі за даўнейшых часаў я не дазнаваў нат прадсмаку такога шчасця, якім дыхаю цяпер. Але тужу страшэнна, і што дзіўна, як прабываю далёка ад Лігіі, здаецца мне, што над ёю вісіць небяспека. Не ведаю, адкуль бы магла прыйсці, а прадчуваю яе так, як буру.