Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Лігія слухала, уставіўшы ў яго свае блакітныя вочы, падобныя пры месячным бляску да містычных кветак, ды так араселыя, бы кветкі.

— Так, Маранька! Праўда! — пацвердзіла, прытуляючы мацней голаў да ягонага пляча.

І ў гэнай хвіліне чуліся абое надта шчаслівымі, бо разумелі, што апрача кахання лучыць іх яшчэ нейкая іншая сіла, салодкая і непераможная адначасна, праз якую само каханне становіцца чымсь непрамінальным, непадлеглым змене, расчараванню, здрадзе, а нат смерці. Сэрцы іхныя зверыла моцная пэўнасць, што насуперак негадзі яны не перастануць кахацца і належаць да сябе. Гэта давала ім нявыказаны супакой. Вініць уяўляў пры тым, што гэтае каханне не толькі чыстае і глыбокае, але і цалкам новае, якога свет дагэтуль не ведаў і даць не мог. Тварыла яго ў сэрцы юнака ўсё: і Лігія, і навука Хрыстова, і пасвята месяца, ціха дрэмлючая на цыпрысах, і пагодная ноч, так што ўсётвор увесь быццам ім быў перапоўнены. Па хвіліне зноў пачаў гаварыць прыцішным дрыжачым голасам: — Ты будзеш душою мае душы і будзеш мне найдаражэйшаю ў свеце.

Згодна біцімуць нашыя сэрцы, адна будзе малітва й адна ўдзячнасць Хрысту. О, мая дарагая! Разам жыць, разам салодкага Бога хваліць і чакаць па смерці новага шчаснага святла, што ж лепшае можна ўявіць! Дзіўлюся з сябе, як гэта я раней гэтага не разумеў! І ведаеш, што мне цяпер здаецца? Гэтая навука паканае ўсіх. За дзвесце-трыста гадоў прыйме яе ўвесь свет: людзі забудуць пра Ёвіша, і не будзе іншых багоў акрамя Хрыста ды іншых святынь акрамя хрысціянскіх. Хто ж бы не спагадаў сабе шчасця? Ах! Чуў я гутарку Паўла з Пятроніем, і ці ведаеш, што ў канцы Пятроні сказаў? «Гэта не для мяне», але нічога больш адказаць не ўмеў.

— Скажы, што Павал яму гаварыў? — просіць Лігія.

— Было гэта вечарам, у мяне. Пятроні пачаў, як звычайна, жартаўлівую гутарку, а Павал кажа яму: «Як можаш, мудры Пятроні, пярэчыць існаванню і ўваскрэшанню Хрыста, калі не было тады яшчэ цябе на свеце, а Пётр і Ян бачылі Яго, дый я бачыў, едучы да Дамаску? Дык перш хай твая мудрасць выкажа, што мы лгуны, тады можаш запярэчыць нашаму свядоцтву». Пятроні адказвае: «Пярэчыць я не думаю, бо ведаю, што дзеецца шмат рэчаў таёмных, якія сцвярджаюць людзі, веры годныя, але што іншае — адкрыццё новага чужаземнага Бога, а што іншае — прыняцце Ягонай навукі. Не хачу ведаць нічога, што б магло мне папсаваць жыццё, збурыць гожасць ягоную. Гэта малаважна, ці нашы багі праўдзівыя, важна тое, што ўсё ж такі яны прыгожыя, весела нам пры іх і бестурботна». Тады Павал талкуе так: «Адкідаеш навуку справядлівасці й міласэрнасці, баючыся жыццёвых турботаў, а падумай, Пятроні, ці жыццё вашае іставетна ёсць бестурботнае? І ты, і ніхто спаміж найбагацейшых ды найважнейшых не ведае, кладучыся вечарам, ці не прачнецца ўзаўтра з прысудам смерці. А скажы: калі б цэзар вызнаваў гэтую навуку, якая дамагаецца міласці й справядлівасці, ці ж тваё шчасце не было б больш пэўным? Табе шкада ўцехаў, а ці ж не было б тады жыццё весялейшым? Даражыце гожасцю жыцця і хараством, вось жа, калі набудавалі вы столькі прыгожых святынь і статуяў на гонар бостваў злых, мсцівых, распусных і хвальшывых, дык чаму ж бы не даканалі гэтага ў гонар адзінага Бога міласці і праўды? Хвалішся сваёю добраю доляй, вяльможнасцю, раскошамі, але ж ты мог бы таксама быць і бедным, бяздольным, паміма высокага паходжання, а тады лепей бы табе сапраўды было на свеце, калі б людзі вызнавалі Хрыста. У вашым горадзе нават жа і пачэсныя родзічы, не хочучы турбавацца гадаваннем дзяцей, часта выкідаюць іх з дому, дзе іх падбіраюць чужыя сем’і, называючы іх «гадаванцамі».

Мог жа й ты апынуцца такім вось гадаванцам! Ды гэтага проста не магло б здарыцца з табою толькі тады, калі б твае родзічы жылі паводле нашай навукі. А калі б ты, дачакаўшыся мужнага веку, ажаніўся з каханаю жанчынай, напэўна хацеў бы, каб яна была табе вернай да смерці. А тым часам глянь, што ў вас робіцца, колькі сораму, колькі ганьбы, колькі матацтва жанімскаю вернасцю!

Адыж вы ўжо самі дзівіцёся, калі знойдзецца ў вас жанчына, так званая «унівіра». А я табе кажу, што тыя, якія Хрыста ў сэрцы насіцімуць, не зломяць вернасці мужом, так як і мужы дахаваюць яе жонам. Вы ж не верыце ні вашым валадаром, ні вашым бацьком, ні жонам, ні дзецям, ні слугам. Перад вамі дрыжыць увесь свет, а вы дрыжыце перад уласнымі нявольнікамі, якія ў кожнай хвіліне могуць вайною абурыцца на вашае гныбіцельства, як не раз ужо бывала. Багаты ты — расстанешся з багаццем, малады — узаўтра загадаюць паміраць. Ты кахаеш, а тут тоіцца супраць цябе здрада; раскашуешся вілламі і статуямі — узаўтра можаш быць выгнаным на пустыню Пандатарыі; маеш тысячы слугаў, а тыя слугі ўзаўтра могуць з цябе кроў выпусціць. А калі так дзеецца, дык як жа можаце быць спакойнымі, шчаслівымі і радасна жыць? А вось я агалошваю навуку, якая наказвае валадаром любіць падданых, гаспадаром — нявольнікаў, нявольнікам — служыць з міласці, рабіць справядлівасць і міласэрнасць, а за гэта абяцана ім шчаслівасць безбярэжная, моў бясконцае мора. Дык як жа можаш, Пятроні, казаць, што навука гэтая псуе жыццё, калі яна яго наладжвае, калі і сам ты быў бы ў сто разоў шчаслівейшым і спакайнейшым, каб яна агарнула свет, як агарнула яго вашае рымскае ўладства».