Iван Сяркоў - Мы — хлопцы жывучыя

А настаўніца, здаецца, і забылася пра школу. Пра сястру сваю расказала, паскардзілася, што дах над яе пакоем працёк і кніжкі заліло, што галава ў яе часта баліць і наогул здароўе зусім слабае. Ды яно і так відаць, без слоў. Твар у яе нейкі жаўтавата-празрысты, а на скронях надзьмутыя сінія жылкі. I пенснэ, напэўна, ей нязручна насіць. Худымі, усохлымі пальцамі яна ўсё трэ пераноссе, моршчыцца, а націснутыя спружынкамі ямачкі ўсё роўна не знікаюць.

Размова непрыкметна перайшла на майго бацьку: калі прыйшоў, дзе ваяваў, ці не вельмі строгі да нас з Глыжкам, ці не думае прывесці мачыху. I я неяк пасмялеў, забыўся, што ў гасцях, развязаў язык, быццам з роўнай.

I пра бабку пагаварылі.

Маці ўспомнілі.

— Я вучыла яе калісьці, тваю маці. Яшчэ да рэвалюцыі,— сказала Антаніна Аляксандраўна.— Самая лепшая была вучаніца ў класе. Толькі мала пахадзіла, зімы дзве ці тры. А потым не пусцілі яе. Бацькі. Колькі я іх ні ўгаворвала.

I раптам, кінуўшы на мяне пільны позірк глыбокіх, добрых вачэй, настаўніца ціха спытала:

— Цяжка?

Я адразу зразумеў, пра што гэта: пра жыццё.

— Цяжка,— прызнаўся я.

— Вельмі цяжка,— уздыхнула Антаніна Аляксандраўна.— Сёння ў трэцім класе адзін хлопчык каля дошкі самлеў. Недаяданне праклятае. Малакроўе... А ўзяць ваш клас? Васіль амаль босы. Чаравікі яго зусім разлезліся. Помніш, як ён пальцы адмарозіў? Вось упарты хлопец. Надзіва. Другі б даўно рукой махнуў, а ён ходзіць у мароз, у непагадзь.

Гэта яна Мамулю так хваліць.

Потым яна крыху памаўчала, падлажыла ў маю шклянку варэння, хоць і я спрабаваў даказаць, што болей не хачу, і загаварыла зноў:

— Не ўсе гэта вытрымліваюць. Многія, канечне, кінуць школу. Каторыя слабейшыя духам...

У пакоі зрабілася так горача, хоць ты дзверы адчыняй. Відаць, гэта ад грубкі. А можа, і не ад грубкі. «Каторыя слабейшыя духам...» Гэта выходзіць, што і я слабейшы. Што яна разумее? Падумаеш, геройства — у дзіравых чаравіках хадзіць па марозе. Вось няхай бы ён на мае месца стаў ды той перасмешніцы на вочы паказаўся... Толькі пра гэта настаўніцы хіба скажаш?

— А вось, каб Ваня Сырцоў кінуў школу,— развяла рукамі Антаніна Аляксандраўна,— не веру! Тут штосьці не так.

Мяне ажyо ў пот кінула.

— Я чула, што ты проста захварэў.

I, заўважыўшы, як мае рукі ўмомант зніклі пад сталом, яна уздыхнула:

— Гэта нічога. Гэта пройдзе. Гэта ва ўсіх класах. I, між іншым, у Каці таксама...

Ды што яна — мае думкі чытае? Пра гэта ж ні адзін чалавек на свеце не ведае. Нават Санька. Не можа таго быць, каб яна здагадалася. Калі здагадалася, тады я загінуў, тады — канец свету... А Антаніна Аляксандраўна кінула ў мой бок змоўніцкі позірк: маўляў, толькі мы з табой пра гэта ведаем і болей нікому не скажам.

У душы я ўзрадаваўся. I ў Каці таксама! Парадак. Цяпер мне няма чаго баяцца. Цяпер няхай яна паспрабуе...

— Вось яшчэ што,— напомніла настаўніца,— там расклад заняткаў змяніўся. Заутра першы урок — беларуская літаратура. Мы ўжо да Коласа дайшлі.

I строга паківала пальцам:

— Усё, што прапусціў,— спытаю!

Не ведаю, што са мной адбылося, але з гэтых гасцей я бег сам не свой, радасна пераскакваў цераз вясновыя лужыны, правёў палкай па частаколу — тра-та-та-та, разбойніцкім посвістам пужнуў вераб'ёў і заскочыў у Санькаў двор. У Каці таксама. Як гэта добра, гэта проста цудоўна!

— У цябе яшчэ няма таго лякарства? — спытаў я ў сябра.— Дзе твая аптэка?

Санька азірнуўся на маці, ці не пачула яна, і павёў мяне пад павець.

— Глядзі, каб не выйшла,— загадаў ён і выцягнуў з-пад смецця гарматны снарад. Галоўка ад снарада была адкручана.

— Калупай сам,— сказаў Санька.— Мне ўжо абрыдла. Кожны дзень то таму, то другому... Там ёсць яшчэ на дне.

— Тол? — здзівіўся я.

— Тол,— пацвердзіў ён.— Адзін чорт, што і серка.

Не ведаю, што мне болей дапамагло, варэнне настаўніцы, Санькава аптэка ці тое, што і Каця не святая, але я вярнуўся ў школу. Бацька ўзрадаваўся:

— Адумаўся хлопец...

Мая бабка кажа, што кожны гад абноўцы рад. Але меншыя мы так пільна не прыглядаліся, што на нас апранута. Што ёсць, тое і добра. А з шостага класа пачалі сачыць за модай і самі моднічаць. Здаецца, простая рэч — шапка, а насіць яе трэба ўмеючы. Другі нацягне на вочы, аж дарогі не бачыць, і сунецца. Ніякай табе прыгажосці, ніякага шыку. У сапраўднага хлопца, такога, як я ці Санька, шапка павінна сядзець чортам. На самай патыліцы, каб быў відзён увесь чуб. А можна яшчэ ссунуць яе на адно вуха, таксама добра выходзіць.