Iван Сяркоў - Мы — хлопцы жывучыя

Увосень ад фасолі не было ратунку. Яна вісела на плоце, сохла пад павеццю, у сенцах, на гарышчы, на прызбе, у дрывотніку. Да самага снегу мы пакрысе лузалі сухія струкі рукамі, малацілі іх на падлозе пранікамі. Куды ні глянеш — усюды фасоля: у мяшку, у дзежцы, у карцы, у місцы, у рэшаце. Фасоля сохне ў нас пад бокам на чарэні, і Глыжка раніцай страляе ею па хаце, дзьмухаючы ў трубачку з паперы; страляе, пакуль не заробіць трапкача.

Ледзь-ледзь мы яе перасушылі і ссыпалі ў мяшкі. Але высушылі, відаць, не вельмі суха, бо суп патыхае прэлым. Канечне, гэта ад вялікага панства. Калі б мы пасядзелі, як сядзяць другія, на нішчымніцы, дык заспявалі б не тую песню.

Але ўвесну фасоля стала смачнейшая. Кашу і камы бабка болей не хоча гатаваць, а супы зрабіліся не такія густыя, як увосень. Старая цяпер усё часцей уздыхае і бурчыць сама на сябе за тое, што шыкавала зімой. Бурчыць і на бацьку, калі яго няма дома. Якая карысць з таго, што ён ходзіць дзень пры дні ў калгас? Да восені яго працаднёў не ўкусіш. Ды і там яшчэ невядома, шырока разяўляць рот ці не. Адно шчасце — трэскі.

Бацька зараз рубіць будынак праўлення, і над трэскамі ён крыху быццам гаспадар. Пойдзеш, набярэш мяшок, і ніхто слова не скажа. Другі раз і Санька са мной ходзіць. Яму з маткай таксама дроў з неба не нападала.

Але Санька носіць мяшкі невялікія: ён супраць мяне — слабак. Сапе, крэкча, абліваецца потам і каля кожнага двара, дзе толькі ёсць лаўка, спыняецца адпачыць. Пад вачамі ў Санькі сіне, нос выцягнуўся і завастрыўся, а сам ён, як кажа мая бабка, вельмі ж цвілы. А яшчэ пры гэтым яна гаворыць так:

— Вось вы і вычвараеце: «квасоля-квасоля», а яна цягавітая.

Толькі гэта невядома, чаму Санька вельмі зацвіў, ці таму, што сядзіць без фасолі на адной бульбе, ці таму, што многа кніжак чытае. Яго маці, цётка Марфешка, часта скардзіцца: не адцягні ад кніжкі сілай, дык пад'есці забудзе; не выгані з хаты пагуляць — так і будзе сядзець крукам. А ноччу толькі і глядзі, каб хату не спаліў. Газы няма, дык ён недзе бензіну дастаў ды солі ў яго насыпаў, каб не так пыхкала, і слепіцца пры каганцы да пеўняў. А яно пыхкае ўсё роўна, хвароба на яго.

I яшчэ Санькава маці баіцца, каб хлопец не зачытаўся зусім. Доўга тымі кніжкамі мазгі высушыць?

Любіць Санька кніжкі, і я ведаю, што ён зайздросціць тым, хто іх піша. Ён і сам бы хацеў стаць калі не афіцэрам, то пісьменнікам або паэтам. Гэта, вядома, калі не давядзецца ўсё-такі ісці ў фабзайцы.

Але пісьменнікам Санька зрабіўся хутчэй, чым можна было падумаць. Аднойчы, калі мы прынеслі ад праўлення калгаса асабліва добрых трэсак, сухіх і смалістых, мой сябар, грукнуўшы поўным мяшком аб падлогу ў сенцах і напіўшыся з карца вады, раптам рашуча мне загадаў:

— Пакляніся, што нікому не скажаш.

— А што такое? — хацеў я схітраваць.

— Не, ты спачатку пакляніся.

I толькі ўзяўшы з мяне прысягу, ён неяк збянтэжана прызнаўся:

— Я ўчора на печы байку прыдумаў...

Санька байку прыдумаў! Падумаеш, байкапісец знайшоўся. А ён палез на печ, недзе там пакорпаўся і тыцнуў мне пад нос:

— На, паглядзі, калі не верыш.

I пачаў чытаць. Пры гэтым яму чамусьці то хацелася накруціць на палец і выскубнуць з галавы пасму сваіх саламяных валасоў, то адарваць сабе чырвонае вуха.

Байка выйшла ў яго складная. Як у Крылова ўсё адно. Нейкая свіння нібыта залезла за гаспадароў стол. Гэтага ей здалося мала, дык яна — і ногі на стол. Гаспадар страшэнна раззлаваўся, схапіў качаргу і вытурыў нахабніцу ў сенцы. Вось такая байка. Толькі без маралі. Пра мараль Санька думаў-думаў і нічога не прыдумаў. Мараль не так легка прыдумаць. Але соль усё-такі ёсць. Пад свіннёй ён мае на ўвазе фашыстаў, а пад гаспадаром — наш народ.

— Ты здагадаўся? — спытаў збянтэжаны байкапісец, кінуўшы мучыць свае пунсовае вуха.

Я не вельмі здагадаўся. Мне здалося, што тут расказваецца пра старога Зязюльку, які аднойчы агрэў качаргой Брыдчыхінага парсюка, калі той забрыў у яго двор і нарабіў шкоды. Але я не пярэчыў. Калі Санька мае на ўвазе пад свіннёй фашыстаў, дык і я не супраць. Добрая байка.

А на другі дзень у Санькі — дзве новыя. У адной пад рабой курыцай падразумявалася Глёкава Каця, а ў другой пад індыком — Пецька Смык. Пра Кацю мне не спадабалася. Пры чым тут Каця? А вось пра Смыка прыдумана смешна. I галоўнае — мараль выйшла.

Няхай так не фарсіць перад дзяўчатамі гэты Смычышча. Добра было б непрыкметна падкінуць яму ў кішэню гэтую байку, але Санька стаў на дыбкі: сакрэт — і годзе. Ніхто не павінен ведаць, што ён байкапісец.