Iван Сяркоў - Мы — хлопцы жывучыя

Ад камандавання пісьмы ў строгіх фабрычных канвертах, падпісаныя разборлівай пісарскай рукой. Такіх пісьмаў усе баяцца, і ніхто з дарослых не бярэцца іх заносіць па дарозе, як Давыд ні просіць. А нам ён іх не давярае: гэта ўжо не пісьмо, а дакумент. Такія пісьмы, грашовыя пераводы і іншыя важныя паперы стары носіць па дварах сам. I людзі ўжо неяк прыкмецілі, калі ён у хату ідзе, значыць, з дабром, калі ў шыбку паляпае, канверт — у рукі, а сам — за веснічкі — бяда.

Такое пісьмо ён тыдні тры таму прынёс цётцы Марфешцы. Яно было кароценькае, напалавіну друкаванае, напалавіну — ад рукі. Памёр у шпіталі. Санькаў бацька Іван Макавей памёр у шпіталі.

Калі гэта пісьмо прачыталі, я думаў, што цётка Марфешка пачне зараз галасіць. А яна не галасіла і не плакала. Яна села на ўслон, абхапіўшы галаву рукамі, ды быццам акамянела. Вочы зрабіліся невідушчымі. Прыбеглі суседкі, прыбегла мая бабка, пачалі ўсе прасіць, каб паплакала, бо можа сэрца не вытрываць, а яна маўчыць і маўчыць. Белая, як мел.

Нарэшце яна паднялася, хацела, відаць, некуды ісці, ды незнарок зачапіла і перакуліла ўслончык. Хацела гаршчок на стол паставіць, дык той выпаў з рук, рассыпаўся на чарапкі, і па падлозе паплыў крупнік. Кажуць, што на яе быццам зацменне нейкае найшло. I не дзіва — дзядзька Іван быў залаты чалавек. Усе бабы яго хвалілі, казалі, што сваю хахлушку ён на руках насіў. Ні слова яна крутога ад яго не чула, ні сіняка не бачыла.

Бабы Марфешку адхайваюць, а я — Саньку. Няхай ён так вельмі не верыць пісьмам. Вунь салдат расказваў — думалі пра аднаго, што загінуў, а ён толькі паранены быў. Людзі вылечылі, і ён дамоў вярнуўся. Там пахавальную чытаюць, а дзверы рып — гаспадар на парозе.

А то адзін трапіў у палон, доўга ў лагеры быў, пакуль не ўцёк. Потым сабраў партызанскі атрад і так яшчэ немцаў біў, што не ведалі, куды дзецца. Яму за гэта Героя далі. А да гэтага ўсе думалі, што забіты. Так можа быць і з Санькавым бацькам.

Я расказваю сябру, дзе што чуў, трохі сам выдумляю, толькі Санька мяне зусім не слухае: ляжыць на двары ў траве ніц, плечы ўздрыгваюць.

Тры дні Санька не хадзіў у школу, прыйшоў толькі на чацвёрты і то нейкі не такі, як заўсёды. На уроках сядзіць ціха, не круціцца, хоць і зусім не слухае Антаніну Аляксандраўну. Ён усё думае і думае. Думае цяпер Санька не пра вінтовачныя гільзы, не пра тое, як без білета пралезці ў кіно, і не пра тое, як пасля ўрокаў па дарозе дамоў напужаць нашых дзяўчат. Санька думае пра жыццё.

Ён яшчэ добра не ведае, што яму рабіць: ці вучыцца далей, ці кінуць школу і ісці ў калгас, як той Чыжык, ці падацца ў фабзайцы, ці яшчэ куды, абы толькі матцы было лягчэй.

I на перапынках Санька не бегае па калідоры, не носіцца, як шалёны, вакол школы, не шпурляе шарыкі з паперы ў кучаравую Соньку — нічога такога не робіць, што з ахвотай рабіў раней. I да Санькі ніхто не чапляецца, усе яго абыходзяць, быццам хворага. Толькі Пецька Смык, які, відаць, забыў пра тое пісьмо ад камандавання, аднойчы нахабна штурхнуў майго сябра ў бок:

— Ану, пасунься, Рыжы!

Дык я Пецьку растлумачыў правілы ветлівых паводзін. Я так пляснуў па яго чырвонай нашчыпанай губе, што яна стала яшчэ чырванейшая. Я не кажу, што зрабіў вельмі прыгожы ўчынак, што за гэта мяне трэба фатаграфаваць і вешаць мой здымак на Дошку гонару, але ж і Смык добры. Калі ён вырас з тэлеграфны слуп, калі ў яго прабіваюцца вусы, а на руцэ ззяе самаробны пярсцёнак з трох капеек, дык гэта яшчэ не значыць, што яму можна штурхаць кулаком маіх прыяцеляў і сірот.

Пецька, зразумела, пакрыўдзіўся і ўчапіўся мне ў віхор, а я, доўга не думаючы, схапіў яго за лапушыстае вуха. Калі ён драпнуў мяне за нос, я даў яму падножку, і мы абодва накаціліся па падлозе, як раз'юшаныя каты.

Хаця гэта Смык быў як кот, а я быў тыгр тыграм. Я хацеў яму даць, каб ён век памятаў і ўсяму смыкаўскаму роду заказаў. Так бы яно і было, калі б не зазвінеў званок і нас не разбаранілі хлопцы.

Але і пасля ўрокаў нам не было міру. Ідучы дахаты, мы ўсю дарогу паказвалі здалёк адзін аднаму кулакі: я свой звычайны, а Смык свой з адтапыраным пальцам. Мой вораг абяцаў мяне злавіць на сваей вуліцы і не пакінуць ад мяне мокрага месца. Добра, добра, Смычышча, а на нашай вуліцы ты і касцей не збярэш.

Дома бабка адразу заўважыла і драпіну на маім носе, і што няма гузіка на кашулі. Колькі я ні даказваў, што праўда на маім баку, усё адно яна не хоча мяне хваліць.

— Пецька — дурань, а ты яшчэ большы,— кажа яна.

Тут, відаць, ужо нічога не зробіш. Усё жыццё старая не прызнае майго высакародства.