Iван Сяркоў - Мы — хлопцы жывучыя

Добрае было месца, толькі ж вельмі ўжо глухое. Зімой як задзьме ды як замяце з усіх бакоў, як наваліць снегу пад стрэхі — тыднямі на сяло не выходзілі, пакуль людзі не натопчуць сцежак. Зімой цётка часта не то хвалілася, не то скардзілася:

— Зноў сеначы да нас госць прыходзіў...

Гасцямі яна называла ваўкоў. Цёмнымі халоднымі начамі яны часцяком блукалі вакол двара.

Помню, неяк я заначаваў у цёткі. Толькі ўсе паснулі (цётка казала, што яна і першы сон яшчэ не ўбачыла), як на двары забрахаў і завыў сабака, загрукала ў хляве карова. Дзядзька Андрэй хуценька запаліў лямпу, накінуў на плечы кажух, сунуў босыя ногі ў валёнкі і з ружжом выскачыў за дзверы. Ух і гахнула ж стрэльба! А агонь бліснуў, ажно ўвесь двор асвяціў.

— Параніў, здаецца,— сказаў потым дзядзька, укладваючыся спаць.— Трое іх было. Адзін на страху залез, халера.

Праз гэтых «гасцей» цётка Марына ўсё жыццё збіралася перасяліцца ў вёску, бліжэй да людзей. Ды так да вайны і не перасялілася. А потым немцы парадак з яе хатай навялі, і галавешак не засталося.

Зімавала цётка ў залоўкі. Зноў чужая хата, зноў чужая печ. Дык гэта ж добра, пакуль усё добра. А калі што якое, куды дзенешся з дзецьмі? А іх вунь колькі, адзін пад адзін — Хвядос, Манька, Ганя, Коля. Хвядосу дзесяць, а Коля і зусім пад стол пешкі ходзіць. Цяжка — не цяжка, трэба цётцы думаць пра сваю хату.

Яе свякруха памерла ў самую калатнечу, тры дні ў хаце ляжала, пакуль людзі не агледзелі. І пахавалі так, што ніхто не чуў і не бачыў. Ні хаўтур, ні памінак не спраўлялі: кругом страляніна. I застаўся нічыім свякрухін двор. Садок таксама нішто сабе, стары-стары, а калі дагледзець, былі б і яблычкі. «Ну,— думала цётка,— сціхне бой, і перасялюся ў свякрусіну хату. Добрае месца, людная вуліца. Буду ўжо тут векаваць».

Але немцы размялі і свякрусіну хату. Засталося ўсяго некалькі вянкоў, што ніжэй акон. Прасценкі па двары раскідалі. Пакуль цётка садзіла ў Заглінішчы свой агарод, зніклі і прасценкі. Гэта ўжо суседзі, відаць, на дровы пусцілі. Тады цётка адважылася:

— Няхай будзе, што будзе. Паехалі, дзеці, у сад жыць. Ночы цёплыя, у будане пераспім, а к зіме хатку злепім.

Дзеці, вядома, і рады таму святу: у будане спаць цікава.

Раніцай цётка паліць у свякрусінай печы, і ўся вуліца бачыць, як яна чыгункі ставіць, што яна гатуе. Сцен няма, печ на двары. Толькі цётка не бядуе. Стала яна жвавая, упраўная, усё ў руках гарыць: снеданне гатуе, курыцу з проса ганяе, на будоўлі цесляру памагае. Журыцца ей няма калі.

А хітрая ж справа — зрабіць з некалькіх тых вянкоў цэлую хату. Мамуля, які не толькі ў жалезе разумее, а можа быць і цесляром, узяўся быў паставіць зруб за мяшок новага жыта і пяць мяшкоў бульбы, а потым пералічыў бярвенне і закруціў сваім доўгім носам:

— Нічога не выйдзе, Марына. Не трэба і расчынацца.

А цётка падумала, што ён цану набівае, і пачала ўгаворваць:

— Ці мне палацы трэба? Ты зрабі толькі, каб печ стала ды ложак — і ўсё. Два акенцы. Адно — сюды, другое — туды. Мне не танцаваць...

— Ну, як хочаш,— здаўся Мамуля і папярэдзіў: — Толькі ўгавор: не хопіць лесу — усё адно плату аддасі.

I вось учора ён паклаў апошнюю палку і ўцюкнуў у бервяно сякеру.

— Шабаш! Я ж табе казаў.

Рэшткаў свякрусінай хаты сапраўды на зруб не хапіла. Толькі прасценкі, што паміж акон, вывелі — і ў двары ні дубца. I ўсё таму, што бярвенні былі гнілыя. Скранеш яго з месца — парахня сыплецца. Многа такіх гнілякоў наадкідваў цясляр убок.

— Дык куды ж ты размахнуўся? — абурылася цётка, абышоўшы зруб.— Навошта ж мне такое гумно?

Цясляр толькі плюнуў з прыкрасці: было тое «гумно» не большае за наш свінушнік.

— Што ж мне цяпер рабіць, мой пляменнік? — бядуе цётка.— Каб Андрэй быў жывы...

Каб ды кабы ды раслі ў роце грыбы, дык быў бы не рот, а агарод. Няма дзядзькі Андрэя і няма чаго ўспамінаць. Трэба самім жыць, самім думаць. I я загадаў:

— Бяры, цётка, пілу, сякеру і вяроўку. Пойдзем!

— Куды пойдзем? — здзівілася яна.

— У лес.

Мамуля аж галавой паківаў: ну і ну. У лес. За шэсць кіламетраў. Дайсці мы дойдзем, а далей што? Жартачкі гэта нам — сасну паваліць? Тут і здаровым мужыкам трэба сала пад'есці. Ну, скажам, павалілі. Як яе — на сабе прыцягнеш? Ні каня, ні вала Нінка нізашто на свеце не дасць, бо не адна цётка ў сяле такая. У калгасе куды ні кінь, дык клін. Ды і ўсіх не пашкадуеш, на ўсе хаўтуры слёз не хопіць.

Узяла цётка пілу і сякеру, вяроўкі не знайшла — маток нямецкага кабелю прыхапіла. I мы пайшлі. Мамуля толькі вачамі нас правёў. На хударлявым яго насатым твары было напісана: «У бабы розум кароткі, а дзіця і зусім дурное. Што з іх возьмеш?»