Iван Сяркоў - Мы — хлопцы жывучыя

Некалькі разоў я браўся навучыць бабку хоць распісвацца, ды ўсе мае спробы былі марныя.

— Куды мне ўжо вучыцца, мой унук? — уздыхала яна.— Па-куль я тую грамаць адолею, дык і паміраць пара. А на тым свеце і так добра будзе.

Колькі я ні ўгаворваў яе, колькі ні прасіў, а яна на сваім стаіць:

— Адстань ты, смала! Мазгі мае ўжо старыя. Хочаш, каб яны зусім высахлі?

Мае разважанні наконт таго, што невуцтва — гэта цёмны лес, зусім выводзілі яе з раўнавагі.

— Адчапіся — табе гавару! Мне з грамаці хлеба не гамаці. Буду я табе тут пісаць, калі ў хаце няма чаго кусаць. I калі ты такі светлы, то ідзі лепш вады вядро прынясі.

На гэтым усё і канчалася.

Дзіўныя ў бабкі адносіны з Богам. Увогуле, яна лічыць, што Бог дзесьці там ёсць, толькі, відаць, ён з розуму выжыў. Разумны Бог такога на зямлі рабіць не дазволіў бы. I гаворыць старая пра яго, як пра блізкага і добра знаёмага суседа.

— Ці ён там самагонку п'е, ці ён там спіць, хвароба яго ведае. Ну ўзяўся быць Богам, дык кіруй. А то як той Агей лапцінскі: зусім здзяцінеў.

Я ніколі не бачыў, каб бабка хрысцілася ці малілася. Божкаць другі раз божкала, калі цяжка даводзілася, а маліцца — не, не было той завядзёнкі. Жанчыны, якія ў нас зімавалі зіму, часцяком адбівалі перад нашай Багародзіцай паклоны, старая Міроніха шаптала вечарамі «Отча наш» і «Верую», а бабка і малітвы ніводнай не знала. Маладой была, дык з пятае на дзясятае штосьці помніла, а цяпер — ніводнага слова, усё выветрылася за гэтай вечнай працай, вечнымі клопатамі.

— Ну хоць бы так памалілася, як умееш,— угаворвалі яе жанчыны.

А бабка ў іх у сваю чаргу пытала:

— А што ён мне за гэта — мех торфу прынясе? Калі б прынёс, дык памалілася б.

Калі мы жылі адны, без чужых людзей у хаце, нікому не было справы да бабчынага бязбожніцтва. Ніхто пра гэта не ведаў, ніхто пра гэта нічога і не гаварыў. А цяпер пайшла слава сярод старых баб па ўсёй вуліцы:

— Вы чулі? Цёця Моця з-за стала вылезе і лба не перахрысціць!

— Не можа быць?

— Сама, таечкі, бачыла.

Мабыць, таму і прыбегла аднойчы да нас Чмышыха. Чорная хустка павязана па самыя вочы. А вочы такія яхідныя і галасок маслены:

— Добры дзень вам у хату. Хлеб вам і соль.

— Садзіся з намі абедаць,— запрасіла бабка манашку за стол. Запрасіла, пэўна, больш для прыліку, бо ў нас саміх міскі былі няпоўныя.

— Дзякуй,— адказала Чмышыха.— Толькі што ад трапезы. Рэшата пазычыць я прыйшла. Мучыцы Бог паслаў, трэба прасеяць.

— Добра ж табе,— без зайздрасці азвалася бабка і вылезла з-за стала.

Паглядзела манашка — не перахрысціла старая лоб — і завяла антымонію:

— Няўжо і сапраўды не верыш?

— I ты сюды! Цябе тут толькі і не хапала. Веру — не веру, у цябе галава баліць,— даволі няветліва абсекла манашку наша бабка.

А Чмышыха не змаўкае:

— Ты ж старая зусім, памрэш — Бог на тым свеце спытае.

— На тым свеце ўсім адна чарка будзе — і праведным, і грэшным. Аднясуць за цвінтар, чарвякі паточаць — вось табе і ўвесь свет.

Манашка ажио збялела:

— Ведаеш, што?

— А што? — са здзеклівай увагай перапытала бабка.

— Не трэба мне тваё ні рэшата, ні сіта!

— Не трэба дык не трэба,— не стала набівацца бабка, і манашка, пагражаючы рознымі божымі карамі, грукнула дзвярамі.

А старая разышлася. Ведае яна іх, святых. Як колікі памідорныя з калгаса красці, як за абразы ў італьянцаў коней купляць — ім не грэх. А тут, бачыце, у іх душа баліць. Бабка без іх з Богам разбярэцца. Калі ён не сляпы, дык і без іх убачыць, дзе стрыжана, а дзе смалена.

Так і замацавалася за бабкай слава вялікай грэшніцы.

Але аднойчы...

Было гэта, калі бацька прыслаў другі ліст. Раней ён пісаў, што ляжыць у шпіталі з такою ранаю, пасля якой, мабыць, пусцяць дахаты. Бабка радавалася і чакала яго з дня на дзень, і раптам прыносяць новы салдацкі трыкутнік. Ніхто бацьку і не думае пускаць дамоў. Яму трапіліся добрыя дактары, і нейкая камісія прызнала яшчэ годным.

— Яму заўсёды не так, як людзям. Такая ўжо ўдача,— абвінаваціла бабка бацьку і ўздыхнула: яна ж думала, што перадасць нас з рук у рукі, а сама — хоць і на той свет, на адпачынак.

I вось аднойчы я падслухаў, як яна размаўляла з Богам. Было гэта познім вечарам. Глыжка, скруціўшыся абаранкам, соладка пасвістваў носам, а мне не спалася. Лезе ў галаву рознае: вайна, незасеяны агарод, які не прыдумаць, чым сеяць, і Глёкава Каця стаіць у вачах. Яна ўсё не каецца, усё назаляе нам з Санькам. I раптам чую:

— Ты паслухай, што скажу я табе, Госпадзі...