Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Аднойчы вечарам нейкі следавацель-крыміналіст адчыніў дзверы нашай камеры. Я са здзіўленнем глянула на яго, а ён аж замёр на парозе. Быў гэта пацыент майго мужа, абавязаны яму і ўдзячны, пан Пэшэк. Працаваў ён у розыску й вось прыйшоў выклікаць на допыты нейкую дзяўчыну з нашай камеры, якая ўжо суткі плакала, атручваючы нам і без таго цяжкі настрой. Затрымалі яе ў кафэ разам з яе кавалерам, які, як пасля высветлілася, украў аўто, на якім весела яе развозіў па Празе. Візiта пана Пэшэка мела для нас той добры бок, што гэты харошы чалавек пачаў нас абяспечваць перадачамі, якія былі аднолькавымі са спешна купленых мужчынам прадуктаў і вызначаліся вялікай колькасцю папяросаў, як мне, так і мужу. Муж, які перацярпеў у Пісэку мукі без курава, меў цяпер што курыць, бо пры першай магчымасці я яму перасылала й свае. Ніколі не забудуся пра болем скрыўлены твар пана Пэшэка, калі вялі нас паказаць савецкаму прадстаўніку, які панура й тупа аглядаў свае ахвяры. Пэшэка перакрывіла нейкім жудасным болем, і па твары гэтаму суроваму чалавеку цяклі слёзы. Больш-менш пазнаўшы парадкі й прадстаўнікоў гэтага ладу, ён, відавочна, уяўляў сабе ўсе нашыя мукі наперад. Яшчэ горай чуліся мы з мужам, жах, які нас чакаў, спыніў мне і слёзы, і дых. Доля сына свідравала мозг, паласавала нервы. Толькі прыклікаўшы на памяць усе цярпенні мае Радзімы й колькасць ахвяраў праз усе варожыя акупацыі, я зноў прыклікала ўсе свае духовыя сілы, каб стрываць і найгоршае.

А найгоршае прыйшло хутка. Аднойчы з раніцы аб’явілі мне аб ад’ездзе. Гэта было нешта, як смяротны вырак. Не хапіла ўласных сілаў, і я апусцілася на калені. Схаваўшы голаў у далоні, усёй душою прасіла ў Бога літасці над маім дзецем і сілаў для нас. Прад намі, здавалася мне, прорва, суцэльная без глуздзіца й бесчалавечнасць, дзе замест усіх людзьмі прызнаных праўд стаіць, раскарачыўся крывавы Сталін, якому ачумелыя расейцы аблізваюць жудасныя кіпцюры з крыві іх родных бацькоў і сыноў, пралітай тыранам самохаць і непатрэбна. Надзеі на ратунак — ніякай. Бо, каб выратавацца, заставалася прылучыцца да натоўпу і, адкінуўшы з душы ўсе здабыткі людское культуры, зрабіцца такім жа бітым сабакам і з жудасных лапаў слязмі змываць кроў вынішчанага тыранствам майго роду.

Нас пасадзілі ў машыну, якую вязні называлі «Антонам», зялёную, шчыльна закрытую, і з некалькімі яшчэ хлопцамі, якія, відавочна, праштрафіліся ў арміі ці збеглі з яе, адвезлі ў савецкі лагер перамяшчэння захопленых імі на Захадзе ахвяр. На дзеравянай браме, за якой чырванелі гарластымі надаедлівымі лозунгамі дзеравяныя баракі, красаваўся надпіс: «Добро пожаловать», як быццам і сапраўды мы ехалі да звычайных людзей з чалавечымі абычаямі й хоць мінімальнай культурай. На дзеравяных сталох, нічым не пакрытых, стаялі жалезныя міскі з нейкай капустай і ляжаў нарэзаны хлеб. Людзі былі змораныя астрогамі, бледныя, нехта еў, нехта ўжо пачынаў хваліць «родину». Задаволена й дзіка на нас паглядаючы, пахаджвалі «начальнікі», выпаўнялі план сілай і абманам вырваных у Захаду ахвяр.

Нарэшце падагналі машыну з высокімі бартамі, усадзілі нас на яе дно. Спераду й ззаду на дошках, перакладзеных цераз барты, сядзелі, направіўшы на нас аўтаматы, па чатыры «асвабадзіцеляў». Муж абапёр мне на калені амаль нежывы ад схуднення й бледнасці твар, і жнівеньскае сонца літасцівымі праменнямі гладзіла яго пасівелую голаў. Залатая Прага, нашая кватэра й часць нашых лепшых гадоў засталіся далёка за намі. Вязлі нас далей ад сына й ад Еўропы — ад пагранічнага Вімпэрку на край свету ў Варкуту. Ну а пакуль што нас вязлі ў Вену. Дарога была даўгая, сустрэчных людзей на ёй мала. З жанчын апрача мяне вязлі нейкую старушку, якую сілаю адабралі ад чэшскіх грамадзян дзяцей, а рэшта ўсё былі даволі маладыя мужчыны. Яны нейк пераглядаліся між сабою, і адчувалася, што гатовыя кінуцца на канвой і ратавацца, але аўтаматы ў грудзі і ў плечы ды падмога ў кабіне амаль ліквідавалі магчымасць шалёнай рызыкі. У час абеду мы елі хлеб. Абед нашых канваіраў адрозніваўся толькі тым, што яны пхалі ў рот той хлеб, пасыпаючы цукрам, па цэлай буханцы. Не было чым запіць таго хлеба, колькі тыя салдаты ні прасілі ў чэшскіх вёсках вядра, каб зачэрпаць вады, чэхі ім вядра не давалі, былі навучаныя ўжо не адным прыкладам нагласці й зладзейства. Сумна глядзелі на нас чэшскія пагранічнікі, як быццам вязлі ўжо нас на эшафот, а не на радзіму, і моўчкі праважалі за сваю граніцу.

На пустых пажатых палёх пачаліся вінаграднікі, і калі сонца пачало ўжо сядаць, мы прыехалі ў Вену. З дна машыны паглядала я на яе, чорную й залатую, усёй сваёй культурай і выглядам так розную, так інакшую ад людзей, якія нас вязлі на пакуты. Нас з мужам высадзілі ў нейкім палацы ці замку, здаецца ў Нэйвінэрштат, дзе, памятаю, была на сцяне табліца з надпісам, што некалі там у чэрвені выпаў снег. Спалі мы ў нейкіх сенях, і даволі неспакойны наш сон сцераглі здалёк крыху ад нас азброеныя канваіры. Назаўтра была, памятаю, пятніца, 13 жніўня, ліў дождж. Ужо з раніцы пад’ехала па нас грузавая машына й паперла нас з мужам у напрамку Вены. На адной з вуліц у зелені саду стаяла віла, уступнае «Добро пожаловать» жудасна й выразна сведчыла аб яе тагачасовых жыхарах. У нетры тае вілы, у падзямеллі якой мучыліся сотні зняволеных, кінулі й нас. Ледзь паспелі мы развітацца, як раскідалі нас у тым падзямеллі па камерах. Чорнай хваляй наляцела на мяне несказанае гора.