Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Я ўжо дзесяць гадоў у Празе, у мяне харошы муж і ўжо вялікі разумны сын, але сэрца маё належыць маёй Зямлі, і яна мяне асцерагае. Ужо тры гады, як няма мне спакою. Дрыжу й лекачу, калі чую расейскую мову, а калі бачу савецкіх людзей у ваеннай форме, замірае мне сэрца й хочацца быць там, дзе іх не відно. Аднойчы йшлі мы са знаёмаю чэшкай пані Тэскавай вечарам па Празе, і мне зрабілася раптам пагана й неспакойна, я аж затрымалася, не йшлі ногі. Аказалася, мы праходзілі каля савецкага пасольства, аб чым я нічога не ведала. Маё добрае поле было са мною, быццам шаптала...

І так мы ў Вімпэрку [171] Мы ў Вімперку... — у старажытным гарадку Вімперк у паўднёва-заходняй Чэхіі Геніюшы жылі па адрасе: вул. Бэнэша, 161. на граніцы Чэхіі і Нямеччыны. Мужа далі там на паўгода лекарам, звольніўшы з фабрыкі, на якой ён працаваў у Празе. Сын вучыўся ў чэшскай гімназіі й жыў на кватэры ўкраінцаў Кушчынскіх у Празе. А я то пабуду ў Вімпэрку, то зноў еду да сына. Цяжка без мяне аднаму й другому. А з Вімпэрка як жа блізка да граніцаў свабоднага свету, дзе не крадуць людзей, дзе людзі жывуць, можа, не багата, але свабодна, не баяцца ні ноччу ні днём нечага такога страшнага, ад чаго мне замірае сэрца й чаго сама яшчэ не разумею. Я не баюся, адвагі хапае мне й рашучасці ў жыцці, гэта не страх. Я выжыла ў вайну, не скрывіўшы, не запляміўшы чысціні свайго беларускага сумлення. Гэта нешта горшае, нейкая непазбежнасць, як мукі й пекла яшчэ за жыцця. Муж прымае хворых у сваім кабінеце, а калі едзем да іх за Вімпэрк, у мяне заўсёды паяўляецца надзея, што ноччу пераедзем граніцу, і я пачынаю дыхаць лягчэй, хочацца толькі, каб разам быў сын, а болей нічога не трэба. Гэта былі толькі мары, у мужа не было прадчуцця. У лекараў падобнага не бывае, яны не паэты...

5 сакавіка 1948 года было мне страшна ўжо з самай раніцы. Я рыхтавалася да дня нарадзінаў майго мужа, якія 8 сакавіка. Замовіла яму торт у цукерні, на картачкі выбрала цукеркі й другія падобныя драбніцы, якія ён любіць, але нічога мяне не цешыла, тая нейкая чорная непазбежнасць вісела нада мной, як хмара, паралізавала крокі. Нават малітва не прыносіла палягчэння. Не паспеў мне муж зрабіць нейкай заўвагі раніцай, як я горка расплакалася, і ён мусяў суцяшаць мяне, як малую. Абед прайшоў спакойна на вонак. Але калі муж быў, як кожны дзень пасля палудня, на працы ў касе хворых, мне ўжо было зусім пагана. Што паўгадзіны аказваліся званкі, то з суседняй Квільды прасілі, каб ён прыехаў, то пыталіся, калі ён будзе ўдома і т.п. Была пятніца, я прыгатавала вячэру й першы раз падумала, што пост і адбіўныя катлеты, бульба й малако кіслае — ці не грэх у гэты дзень?

Пасля касы хворых у нас пачынаўся вячэрні прыём у сваім кабінеце, а пасля, калі ўсе адыходзілі, мы заўсёды разам ішлі да хворых на дом. У гэты дзень ісці было неабходна. Пару дзён ужо, як мы ездзілі ці хадзілі за Вімпэрк. Там памірала маладая жанчына, хворая на рак. Была яна пасля аперацыі й аблучэння, заставалася ёй толькі даваць абязбольваючыя рэчывы, чаргуючы іх, каб лепш дзейнічалі. Хворая, яе муж, дзеці й радня чакалі нас як збавення. З хвілінай прыходу лекара ўціхаў жудасны боль, жанчына пераставала стагнаць. Яны самымі сардэчнымі словамі прасілі, каб мы прыйшлі. Мяне прасілі асобна, і я ім абяцала, што прывяду мужа.

На гэты раз яшчэ болей было трагічна, не адыходзіла ўжо мача. Пасля ўколаў, як звычайна, стала лепш. Муж хворай папрасіў нас на пару словаў сакрэтнай размовы. Мы выйшлі на двор. У гарах адчувалася вясна, блішчэлі ў месячным святле лужынкі, і неба было ў зорах. Было амаль цёпла. Чалавек той абаперся аб вушак дзвярэй, паважны, змучаны, бледны, і сказаў мужу прыблізна тое: «Я несказана кахаю сваю жонку, але я не магу бачыць яе жудасных мучэнняў. З-за яе хваробы ў мяне нарыў страўніка, упадак сілаў, пахварэлі дзеці, дык я прашу вас, доктар, зрабеце так, каб яна болей не цярпела, дайце ёй укол, каб сцішыўся боль назаўсёды». Муж паглядзеў на яго паважна й сказаў, што такога не зробіць. «Чаму?» — глуха, нейк здушана спытаў чалавек. «Таму, што я прысягаў», — адказаў яму доктар. «Дык жа людзі дабіваюць жывёлу, калі яна так церпіць, няўжо ў вас няма літасці?» — «Адна мільённая за тое, што сяння ноччу нехта знойдзе супраць рака лек, і дзеля гэтай адной мільённай я не зраблю таго», — спакойна адказаў муж. Мы абяцалі ім заўтра як найхутчэй вырвацца да іх, каб прынесці канаючай палёгку. «Прыйдзе», — запэўніла іх і я, калі з гарачай просьбай звярнуліся й да мяне. Ледзь ужо я вяла мужа дамоў. Ён быў змучаны, хранічна нявыспаны й таксама рабіўся нервовы. Ясна блішчэла зорамі неба, і чарнела зямля ўжо зусім без снегу, але яшчэ без травы.