Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Нядаўна я чытала высказванні расейцаў аб іх мове. Гэта так узварушліва, так люба, цёпла, па-сыноўску, што здаецца, такія людзі ніколі не змогуць шанаваць халуёў, якія выракліся свае Маці, каб толькі атрымоўваць 500 руб. ці 1200! Вось я і не дзіўлюся, што яны выкінулі мой “Куфар”, па-іхняму “чамадан”, бо проста запахла гэта для іх калгасам, а яны ж цяпер самі з катэджаў і танцуюць твіст ды падкідаюць нагамі беларускую мову нават на подступах у Гродна!

Усё гэта разумею і ведаю, што такія нішчаць сваё і без загадаў! Я для іх – недабітак, які трэба даканаць павольнымі мучэннямі. Я – беларуска і веру ў Бога, які жах, які страх гэта, якая дзёрзкасць з майго боку! Мова беларуская, як і рэлігія, – дазваляецца, але не рэкамендуецца. Яшчэ на кароўніку – такой бяды, яшчэ – як бутафорыя для чужынцаў, але хацець мовы народу для народу – гэта ужо дыверсія амаль! Рэлігія – мая асабістая справа, а вось за справу роднае мовы ў народзе – змагаюся, як усё чэсныя людзі на цэлым свеце, як кожны рускі, кожны в’етнамец, кожны чэх, літовец, грузін, кітаец! І буду змагацца за яе, пакуль мае вочы будуць бачыць сонца, а душа – адчуваць боль за пакутную долю народу!

Morituri (маючыя памерці) – называлі рымскія патрыцыі людзей, мучэннем і смерцю якіх любаваліся. Недзе і ад мяне, якую не перастаюць мучыць, яны таксама хацелі б пачуць перад смерцю: “Ave Сaeser imperator, morituri de salutant!”. Як ад кожнага, хто сяння піша! Ад мяне?! Устыд некалі будзе беларусам за ўсе мукі мае і маёй сям’і, за ўсе здзекі над паэтам, да якіх яны прыкладалі рукі! Не аднясе Нёман у шырокае мора болю майго, бо не той сяння час! Ён застанецца ў народзе і доўга, доўга будзе пакутаваць па ўсіх сцежках майго змагання за наш народ!

Гэта апошні мой ліст да Вас – каб лягчэй было жыць Вам, каб цень асобы маёй, прайшоўшай усімі пакутамі турмаў, не падаў на дарогі, якімі пойдзеце! Не гневайцеся на мяне, я заўсёды ў жыцці адна, гэта мой лёс, на які не крыўдую. Ніхто з людзей не навучаў і не навучае мяне, як жыць для маёй Радзімы, і не хачу, каб хоць адзін з Вас адказваў за сяброўства са мною! Ніхто мне не пашкодзіць і не паможа, на кожнага ўскладзена столькі, колькі яму ўнясці. Адна я не слухаю сяброў, якія жадаюць мне спакою, дастаткаў, грошай, пахвалаў і т.п. Адна, бо адна мая Бацькаўшчына, нішчаная вякамі, пакрыўджаная ў сваіх граніцах, пазбаўленая правоў і мовы, – адна...

Адзін быў і мой ахвяраваны на здзекі ў дзяцінстве сын, якога выратавалі нават палякі, адзін і мой муж, якому таксама сэрцам не адарвацца ад роднага... Мае вершы – гэта простая мова да майго народу і толькі да яго, бо калі ён, запалоханы, часам і крыўдзіць мяне, то сапраўды не знае, што робіць... Мне забралі бацькоў (умярцвілі), братоў, разбурылі хату, у якой я вырасла, выцялі дрэвы, пасаджаныя маімі рукамі, зааралі сцежкі, якімі хадзілі надзеі, юнасць, чалавечнасць ды бродзіў бунт за ўсе крыўды народу... Што ж, не ўсё падуладна разбурэнню і плугу, крыўдаў зробленых людзям не прыгараць... Для таго, знача, загінулі “кулацкія” браты мае ў баёх з фашызмам, каб тыя, якія за смерць іх засталіся жыць, абвівалі зноў калючым дротам ногі мае і душу маю за беларускасць…

Што ж, я веру ў Бога, і няхай будзе воля Яго!

Застаюся з глыбокай пашанаю і ўдзячнасцю да Вас – Ларыса Геніюш .

Зэльва, 27 лютага 1969 г.

Сябра Мікола!

Ліста Вашага атрымала, адказваць усё не было часу. У нас – па ранейшаму, муж паправіўся, і я рада. Знялі, даслоўна знялі з работы нашага “глаўурача”, таго, памятаеце, што ўсё нас “еў”. Знялі яго, як мне казалі ў бухгалтэрыі, за вельмі брыдкія справы, але ён ужо працуе ў Гродне на шмат лепшай пасадзе. Суровыя нашыя законы не для такіх, як ён… Справа, безумоўна, не мая… Пішу Вам сяння з прычыны Сашы Б[елакоза]. Пасылаю яго ліста. Што там робіцца – зразумець немагчыма. Я чула, што ад яго зажадалі, каб адрокся беларускай мовы і клопатаў аб ёй. Так мне расказвалі, бо самога Сашы я не бачыла. Гэтага, безумоўна, ён не зробіць, і таму чалавека з’ядуць. Як бачу з яго ліста, ужо пачалося. Колькі я яго знаю, дык адзінай яго заганаю ёсць беларускасць – у сянняшнім разуменні заган. Жаль неімаверны. Чалавеку трэба дапамагчы, не пакідаць яго самога супраць гэтых усіх гіенаў. Чалавек ён савецкі, афіцэр запаса, ленінец па пераконаннях, добры, вельмі добры настаўнік, добры сем’янін, не п’яніца, не распуснік, чалавек улюбёны ў культуру, збіральнік усяго вартаснага, народнага. І каму ён можа замінаць? Ці не здаецца Вам, што тут нешта не штымуе? Адчуваецца загад яго нішчыць. Бо іначай гэтага ўсяго зразумець нельга! У чым тут справа?