Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Пішу гэта прафілактычна, каб пры сустрэчы і Вы не населі на мяне з гэтымі прапановамі! Вы мне, ведаю, даруеце гэтыя словы. І так, крыху пацяплее, і я прыеду да Вас, вось цешуся. Гэта – як з цямніцы па глыток паветра! Прыгатуйце для мяне ўсе цікавыя літаратурныя новасці і абавязкова – беларускія! Для ўсяго іншага – ці варта жыць?

Як Вы там даяце рады з Марынкай? Хто гаспадарыць? Вось і ўсё – муж адыходзіць, каб кінуць ліста. Бывайце! Прывітанні ўсім сапраўдным сябрам у Гродне, самому гораду, Нёману, Каложы, замку, Азотна-тукаваму і г.д. Цалую мілую М[арыю] М[іхайлаўну]. Заставайцеся здаровы!

Ларыса Геніюш.

2 лютага 1969 г.

Сябра Мікола!

Гэта мой трэці ліст у адказ на Ваш апошні. У чацвер (30 студзеня) я была ў Гродне. Чаму яны хацелі мяне бачыць – сама не разумею. Пісалі недзе дзеля “красного словца”. Перадусім яны ўсе хворыя. Быкаў ляжыць, і з сынамі, у Пяткевіча ў больніцы жонка, у Данусі пахварэлі дзеці. Карпюка ж я не бачыла, прызнаюся, і не хацела бачыць. Яны ў цэлым, як я і раней пісала, – харошыя людзі. Малайцы! Быкаў ляжаў і чытаў Грынблата. Пытаўся, ці я бачыла такую кніжку.

Учора зноў прыехала з Менску Ніна Л[ойка], казала, што і ў Вас усе хворыя. Нават наш Багіна ляжыць недзе, але яна не мела часу яго адведаць. Хворая і Паўліна М[ядзёлка] ў Маскве. Ледзь-ледзь напісала пару слоў з просьбай не пакідаць яе… Заўсёды шкада мне, калі розум, памяць і пачуцці яшчэ жывуць, здольныя да жыцця, да творчасці, а арганізм знішчаецца, і час адыходзіць. Так нешта і з ёю адчуваецца, а яна нервуецца і нейк неадчэпіста трымае другіх у атмасферы гэтых сваіх непазбежных спраў.

Што да грамадзянства (між намі), дык браць яго і не думаю. Як можна, калі ў Гродне нельга аказацца па-беларуску, каб не пачуць ад прадаўцоў грубасці! Як толькі Дануся гэта перажыла, нешта купляючы ў кіёску! Няхай я – пясчынка, можа, бяссільная, але на такое я не хачу глядзець. Не для гэтага ў нас загінуў кожны чацьверты і мае родныя браты ў тым ліку! Каму не сорамна, няхай той пасецца на гэтай ніўцы мяшчанскай ды чужой! Я з дзеда-прадзеда – беларуска, гэта ў крыві маёй, у душы, і я не гад, якія мяняе скуру!

Друкавацца таксама не хачу і не буду. Няхай гэта будзе пакуль што толькі для Вас. Бачыце, калі мне браць нейкае грамадзянства, дык – грамадзянства народу, які нам ніколі не рабіў крыўды, які шануе сваю і чужую свабоду і які не прадаў бы мяне, як гэта зрабілі Чэхі ў 1948 годзе. Вы ведаеце, што я ніколі не галасавала ў ніводзін урад у маім жыцці? У Польшчы галасавалася позна, ад 21 г. жыцця. Калі я выйшла замуж, дык мы з мужам не галасавалі таксама, бо не было там як галасаваць – усе беларусы тыя выбары байкатавалі. У Чэхах я была чужынкай. За нямецкай акупацыяй я была “без грамадзянства”, як і сяння, бо сваё польскае грамадзянства згубілі мы з падзеннем Польшчы. Чэшскае грамадзянства ўзялі мы ў 1947 годзе. Не галасавалі, бо ў 1948 г., 5 сакавіка, нас ужо арыштавалі, а 13 жніўня таго ж году нас выдалі. Нейкім нелагічным чынам мы зноў аказаліся без грамадзянства. І так – ніякага галасавання на працягу 8, 5 гадоў зняволення. Ніякага і да сяння! Гэта нейкі унікум! Вось вынесла я беларускую святасць са сваёй зямлі, і гэта адзіны мой “паспарт”…

Вось з раніцы гаворыць у нас “радиоточка”, і яшчэ ні слова не пачула я па-беларуску – ні для старых, ні для моладзі, а ўжо 12 гадзін. Будуць заўтра крыху гаварыць, бо гэта працоўны дзень, і клас сялян і рабочых, які яшчэ карыстаецца роднай мовай, будзе слухаць перадачы, якія будуць падганяць да выканання і перавыканання нормаў працы. Нейкі надклас, не карыстаючыся роднай мовай, у гэты час будзе “начальстваваць”, а вечарам усе яны будуць слухаць нешта іншае – кожны сваё…

Гродна цяпер ціха радуецца, па нейкім канале яны ловяць Вільню і Польшчу. У Польшчы асабліва цікавая праграма замежных фільмаў. Вось і нашыя вучацца польскай мове, каб зразумець каўбойскія ці шпіянажныя, ці іншыя цікавыя фільмы. У шэрым жыцці чакаюць вечара, сядзяць да 3 г. уначы (у палякаў час на 2 гадзіны адстае ад нашага) і глядзяць “казкі”, з якіх прачынаюцца да рэчаістасці і чакаюць вечара, каб зноў іх пабачыць.

Вучні робяць з тэлевізара малаўдалыя фота “біталсаў”, але іх купляюць такія ж мальцы і носяць у ранцах сваіх заплечных мяшочкаў – гэта лічыцца вялікім шыкам. А вось Алесь [Разанаў] і Віктар [Ярац] выраслі, падняліся над узровень гэтага дэкадэнцтва, за што і маюць. Між іншым, Данута наша сказала: “Ну што ж, нічога страшнага, даўно ўжо пара, каб і мы паказалі свой твар”. Нейк гэтак, ну, крыху, можа, мацней. Цудоўная яна бабка! Яшчэ сыпаліся з яе вуснаў “перлачкі”, але гэта пры сустрэчы.