Яўген Шунейка - Праспект Незалежнасці (зборнік)

Доўгі час імя і справа жыцця Фердынанда Рушчыца былі ў Беларусі малавядомымі. Мастака адносілі да польскіх ці літоўскіх творцаў, наўмысна забываючы пра яго беларускае паходжанне. Таму ў суседзяў адбываліся выставы, пісаліся артыкулы, але вось пра яго багданаўскія вытокі казалася мімаходзь, без асаблівай увагі. Але пакрысе адносіны пачалі змяняцца, прычынай таму сталі грунтоўныя мастацтвазнаўчыя працы беларускіх даследчыкаў. З кожным годам усё больш актыўна адбываецца вяртанне Памяці і Пашаны да Рушчыца на яго роднай зямлі. Праходзяць міжнародныя навуковыя канферэнцыі, мастацкія пленэры, намаганнямі музеяў Кракава, Варшавы, Вільні і Мінска ладзяцца выставы. Квітнее і род Рушчыцаў, прадстаўнікі якога жывуць у суседняй Польшчы і з вялікай любоўю ставяцца да захавання спадчыны легендарнага багданаўскага творцы. У яго сына Эдуарда ў 1959 г. нарадзіўся сын Фердынанд, які атрымаў імя дзеда. Ужо дарослымі сталі праўнукі мастака Караліна (1981 г.н.) і Эдуард (1982 г.н.). Жыццё працягваецца, і каму зараз прыйдзе ў галаву недарэчная ідэя зноў “дзяліць” вялікага Рушчыца паміж палякамі, рускімі, літоўцамі і беларусамі ды іншымі народамі, культурамі, мастацкімі школамі. Яго вялікасць не змяшчаецца ў вузкім коле гістарычнай “краёвасці”. Ён будаўнік культурных мастоў паміж братнімі народамі і ён жа заснавальнік наватарскага мастацтва Беларусі, Расіі, Польшчы і Літвы. Мы ўсе яднаемся вакол яго мастацтва, якое ўсім нам дае творчыя перспектывы, дазваляе адчуць пад нагамі трывалую Зямлю, а над галавой – высокае Неба.

Пачынаючы з 1970-х гг., усё больш слоў прызнання і захаплення сярод беларускіх даследчыкаў выклікаюць жывапісныя творы славутага мастака (1, 2). Але толькі ў 2007 г. з’явіліся першыя згадкі ў айчынным гістарычным друку пра важкі ўклад Ф. Рушчыца ў віленскі перыяд 1900-х–1920-х гг., у станаўленне і развіццё тэатральна-дэкаратыўнага мастацтва (3, с. 33).

Актуальнай задачай бачыцца цяпер пашырэнне інфармацыі пра сувязь са сцэнай мастака-жывапісца, які па ўласнай ініцыятыве, разумеючы значнасць тэатральных пастановак у справе культурнага адраджэння, пераключыўся з сімвалічных пейзажных твораў на стварэнне шматасацыятыўных тэатральных дэкарацый, касцюмаў, праектаванне розных сцэнічных рэквізітаў і да т. п. Фердынанд Рушчыц не меў спецыяльнай (як мы б цяпер сказалі) сцэнаграфічнай падрыхтоўкі, але валодаў прыродным дарам вобразнага паглыблення ў кожны новы творчы праект у розных відах выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтваў, што і вызначыла надзвычайную вартасць вынікаў яго дзейнасці як тэатральнага мастака.

Невычэрпна-творчай рамантычнай ідэяй Ф. Рушчыца было пераўтварэнне старадаўняй Вільні, былой сталіцы Вялікага Княства Літоўскага, у сучасны цэнтр культуры і мастацтва, які за стагоддзе імперскай палітыкі Расіі прыйшоў у заняпад. Мастак пісаў: “Вільня – гэта пашкоджаная, занядбаная, каштоўнейшая скрыпка Старадыварыя, якую спрабавалі перарабіць на балалайку. Мусім вярнуць гэтай скрыпцы яе даўнейшы тон” (4, с. 16). У 1909 г. Ф. Рушчыц разам з бацькамі ўсталёўваецца ў Вільні на сталае жыхарства і пачынае супрацоўнічаць з маладым мясцовым тэатрам, заснаваным 17 кастрычніка 1906 г. актрысай Нінай Младзеёўскай-Шуркевіч. Тэатр знаходзіўся ў Пабернардынскім парку і месціўся ў драўляным будынку ў стылі мадэрн, першапачаткова прыстасаваным для розных выставак, цыркавых прадстаўленняў і да т. п. Нягледзячы на яго сціплыя памеры (у параўнанні з іншымі губернскімі тэатрамі пачатку ХХ ст.), ён стаў сапраўдным цэнтрам нараджэння новага сцэнічнага, нацыянальна-патрыятычнага мастацтва.

Мастак з натхненнем пачаў працаваць у тэатры, і 30 мая 1909 года адбылася прэм’ера “Лілі Венеды” Ю. Славацкага, бо менавіта такую рамантычную тэму абралі майстры сцэны для актуалізацыі старадаўняй і незалежнай гісторыі, надзейнай настаўніцы нацыянальнай будучыні. Поспех спектакля быў надзвычай вялікі. Перыядычныя выданні Вільні («Goniec Wileński») і нават Варшавы («Tygodnik Ilustrowany») пісалі, што гэта была лепшая пастаноўка свайго часу ў гонар Ю. Славацкага, што акцёры прадэманстравалі выдатнае вобразнае выяўленне патрыятычнай ідэі твора. Усе аўтары публікацый акцэнтавалі таксама ўвагу на выключна выразных дэкарацыях і касцюмах акцёраў, выкананых па эскізах і пад непасрэдным творчым кіраўніцтвам Ф. Рушчыца. Адзначалася, што частку дэкарацый мастак уласнаручна выканаў з уласцівым для яго стылем шырокіх жывапісных мазкоў. Тэатр, што называецца, грымеў ад апладысментаў, многія віленчукі і госці горада над Вілляй з гонарам (і цалкам слушна) пачалі сцвярджаць, што Ф. Рушчыц першы пасля С. Выспянскага (5) выйшаў з творчай канцэпцыяй, здатнай зламаць усе стэрэатыпы псеўдагістарычных уяўленняў дзеля вобразнай выразнасці, прыгажосці, народжаных яго асабістым талентам у злучнасці з натхненнем і патрыятызмам. Можна сказаць, што 39-гадовы мастак здаў свой вялікі прафесійны экзамен на права творчага валодання ўніверсальнай сцэнічнай прасторай “на выдатна”.