Уладзімір Караткевіч - Вячэрнія ветразі

Восем год з ліхтаром і англійскім шнурам,
З ненадзейнай рыдлёўкай у моцных руках
Ён адшукваў рэшткі мінулай буры
У капальнях і сховішчах гарадка.
Там даведаўся ён, што ў падземным горадзе,
Дзе адзін толькі ён бывае з жывых,
Ход злучае кляштар і два соборы,
Брацкі храм і скляпенні Гумёнскай царквы.
Перад ім ляжала светлая сталасць,
Улюбёная праца, радасць жыцця.
Нават жонка і тая раптам сказала,
Што ў іх, напэўна, будзе дзіця.
І калі перамога чакала Рыгора,
Перамога, якую шчасцем завуць,
Не каменні з зямлёю, а цяжкае гора
Абвалілася на яго галаву.
І было гэта дробязна, недарэчна,
Як хаўтурны плач па нявесце жывой,
Пачалося з хадоў, што вялі пад рэчкай:
- Я зусім не жадаю застацца ўдавой.
Трыццаць восем - адзінаю пэўнаю мерай
Служаць годы адмераныя жыцця,
Трыццаць восем - жонцы да скону вераць,
Асабліва, як жонка чакае дзіця.
Трыццаць восем - давер і спакойная праца,
Ўсё жыццё падобна на светлы сон
І нядоўга да цёплага слова "маці",
Якім клічуць жонку на схіле дзён.

Ліст азваўся ў сэрцы смяротным ударам,
І пасля быў змрок на многа гадзін:
"Ты жыццё мне зламаў, ты разбіў мае мары,
Ты мяне ашукаў. Пражыві адзін".
Выпадкова з'яўляліся чуткі ў народзе,
Што ў яе дачка, што праз месяц які
Ганна Львоўна зноўку замуж выходзіць
І што ў мужа дзве крамы і рысакі.
І Рыгор, хоць ніколі не быў ганарлівым,
Часта думаў пра тое, што жонка яго
Аддала сваё шчасце завеям і злівам,
Прамяняла сумленне на хцівых багоў -
На лабазнікаў тлустых, на годы бяздзейныя,
На гандлярскіх, шэрых дзён каламуць
І яшчэ на канец жыцця без надзеі,
Бо зажыцца ў краіне купцам не дадуць.
Пра адно чамусьці не думаў Чаховіч
(Мо таму, што сумленны быў чалавек),
Што канец бліжэй, што нягодніка слова
Да знікнення патрэбы ў сэрцы жыве.
Папаўзлі праз месяц упартыя чуткі,
Што лабазнік раптоўна кінуў яе
І з багатай суседкаю вельмі хутка
Пад вянец у саборы Ільінскім стае.
І ніхто ад гэтага большага болю
Не адчуў на душы, як Чаховіч Рыгор.
І сабе на яго паглядзець дазволіў,
І на гэта вянчанне з'явіўся ў сабор.
Стаў ля цяжкіх дзвярэй і думаў сурова,
Што жаніх і тварам і сэрцам свіння:
"Чым ён лепшы, гэты парсюк ружовы,
Што мяне на яго захацелі змяняць?
А нявеста? Хіба яна лепей Ганны?
Вось стаіць яна ля святога айца,
Як авечка рахманая, што на закланне
Прывялі на алтар Залатога Цяльца.
Замест носа нейкая бляклая дуля,
І кароткія пальцы на тлустых руках".

Боль за жонку, абраза - Рыгора штурхнулі
На учынак, якога і сам не чакаў.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ён пазначыў поўхай тлустую морду
І, пальчатку гідліва сцягнуўшы з рукі,
Нечакана пабег на ўскраіну горада
Да няшчаснай жонкі і любай дачкі,
Бо губляе жонка апошнія сілы,
Бо агеньчык жыцця ў самоце згас.
Бо яна яму сэрца, дурная, разбіла,
Бо яна пакутуе ў гэты час.
Ён не ведаў сэрцам дзіцячым і светлым,
Да яе звяртаючы думкі свае,
Што прыходам гэтым, адданасцю гэтай
Назаўсёды справу сваю сапсуе.
Бо з нянавісцю, шкадаваннем і болем,
Шкадаваннем такім, што сэрца звяло,
Не даруе жанчына таму нікоіл,
Хто адплоціць ёй шчыра дабром на зло.
"Хай прыходзіць самота, боль і нястача -
Не дарую яму правіны сваёй,
Нават горка кахаючы, нават плачучы
У самотнай спальні часінай начной".

І канец. Ён не верыў, зусім не верыў.
Запалалі агні ў пачарнелых дамах.
За спіною навек зачыніліся дзверы,
Пад нагамі бясконцы самотны шлях.
Ён пад ногі шаўковыя травы сцеле...
Ці не ты прыйшла да мяне праз гады?..
Вочы цёплыя. Вэлюм тонкі і белы...
Рот знаёмы... Хлуслівае: "Назаўжды".
Мне не трэба, не трэба, зусім не трэба
Ні кахання твайго, ні радасных слёз.
Ёсць на свеце маё небагатае неба
І зямля, да якой я сэрцам прырос.
І няхай для сэрца не будзе адлігі,
І няхай яно паммрэ без надзей, -
Ёсць на свеце добрыя, цёплыя кнігі.
Я люблю людзей.
Мне не трэба людзей.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ганна Львоўна поштаю грошы вяртала,
Калі ён надумаўся іх пасылаць...
Ён чакаў. А гады над ім праляталі.
Ён чакаў. А пасля пакінуў чакаць.
Адшумяць бярозы лісцем вясеннім,
Зноў на вулках кастрычніцкі вецер пяе,
І, відаць, ля брамы дзве бабы каменныя
Не сустрэнуць ніколі усмешкай яе.
Ёсць дачка, якую не бачыў ніколі
І якую кожны дзень уяўляў...
Пэўна, вырасла... Пэўна, бегае ў школу,
Пэўна, кветкі ёй хлопец на вокны паклаў.
Непрыкметна прыйшлі вячэрнія цені...
У жанчыны, што так зрабіла тады,
Засталося, напэўна, даволі сумлення,
Каб забыць трызненне сваё назаўжды,
Пераехаць у вёску, ў глухую школу,
Каб з Рыгорам пазбегнуць раптоўных сустрэч
І выхоўваць дачку здаровай, вясёлай,
Ўсе няшчасці яе адводзячы прэч.
А ў Рыгора ўсё не гаіліся раны,
Што яму бяздумна нанеслі калісь,
І характар стаў цяжкі, такі складаны,
Што работніцы доўга ў яго не жылі.
Інстытуты ў горадзе хутка адкрылі.
У старога час марудна паўзе.
Ён апошнія нервы, апошнія сілы
На студэнтаў траціў і на музей.
І нікому з людзей не глядзеў у зубы.
Што ты зробіш, не ўмеў хлусіць і круціць!
Гуманіст, што суседзяў не вельмі любіць,
Не такая ўжо рэдкая з'ява ў жыцці.
Многім стаў ён за гэта поперак горла.
Год самотны за годам павольна канаў.
У трыццаць восьмым жонка раптоўна памёрла,
Быццам ведала, што надыходзіць вайна.
А дачку сваякі кудысьці забралі.
Людзі ў вёсцы не ведалі нават куды.
Ён шукаў дарэмна. Ў тузе праляталі
Дні і тыдні, месяцы і гады.
...Чорныя, глухія ночы лета
Туманоў смуга ў лугах лягла
Вось шчаку маю пагладзіў вецер
Непрыкметным подыхам крыла.
Хто гэта? Нашто мяне галубіць?
Чый уздых ціхутка пралунаў?
Можа, гэта ты выходзіш, любая,
Да мяне з-пад гэтых росных траў?
Стала мяккім подыхам нячутным,
Ветрыкам паўночным на раллі
І прыйшла пазбавіць ад пакуты
Друга, што сумуе на зямлі.
Прытуліся ж хоць на міг, каханая.
Адчуваю без тугі і слёз
Мяккае, як ветрык, датыканне,
Мяккае, як шоўк забытых кос.
Дзе ты, дзе ты, дзе тваё дыханне?
Можа, засталася назаўжды
Ты нябачнай пасмаю туману,
Што плыве над нівамі кудысь?
Што гэта? Адкуль такія гукі?
Подыхі, забытыя навек?..
Працягнуўшы супраць ветру рукі,
Чуйна замірае чалавек.
Тры гады праляцелі ў спакойнай самоце.
Толькі вучні, гісторыя і латынь.
Толькі ім аддаваў ён сваю пяшчоту,
Толькі вучні лічылі яго святым.
Ну, а большасць мяшчан, і хцівых, і сытых,
На Рыгора шыпелі, як гад у лазе:
"Ну нашто нам патрэбна твая старажытнасць?"
І крэдыты рэзалі на музей.
Муж без жонкі, бацька без дзетак ласкавых,
Ён стаяў да пары, як у полі сасна.
Але грымнуў пярун. Запалалі дубровы.
Пачалася вайна.
Пачалася вайна.
О Пяруне, о светлы нябесны коннік,
Бацька наш светазарны, забыты даўно!
Хто тваю Беларусь ад мячэй абароніць?!
Хто народ твой маленькі заслоніць спіной?!
Вось вядуць яго па ганебных дарогах.
Вось твой люд, памяркоўны і залаты.
Пакажы нам брод да святой перамогі!
Пакажы!
Не чуеш, не чуеш ты.