Нил Гилевич - Родныя дзеці

Пачуць яго было цікава -
Аўтарытэтны ўсё ж зямляк:
З начальствам сходзіцца па справах
І свет аб'ехаў як-ніяк.

Што праўда, сам Вячорка лезці
У цэнтр увагі не прывык
І быў заўсёды ззаду дзесьці
На фотаздымках групавых.

Як чалавек не без амбіцый
Дырэктар школы Крутарог
Хацеў павесці асабісты
«На ўзроўні госця» дыялог.

- Сцяпан Якубавіч, ну як вам
На ўлонні роднага кутка -
Тут, дзе ў прысутнасці наяўнай
І лес, і поле, і рака?

Вячорка строс з цыгаркі попел:
- Прыгожа ў вас тут, што й казаць!
Вячысты лес, мурожны поплаў -
Цаніць бы гэта й шанаваць...

- Усе гарантыі і ўмовы,
Каб творчай музе аддыхнуць! -
Дырэктар, бачна, быў гатовы
Бліжэй к мастацтву павярнуць.

Але Вячорка не паддаўся -
На іншы выкіраваў лад: -
А мы, у гэтым і бяда ўся,
Не цэнім свой прыродны клад.

Мы часта думаем: вось недзе!
Вось там - прырода! Там - краса!
Я па зямлі крыху паездзіў -
І хлам з душы павытрасаў.

Заблуд і прымхаў вымеў смецце,
Мне смешна чуць пра нейчы рай:
Для ўсіх і кожнага - на свеце
Найпрыгажэйшы родны край!

Для нас - прыроды болей мілай,
Чым беларуская, няма.
Яна ж усіх нас надзяліла
Душой такою, як сама!

То ж у яе натуры - чуласць,
Гасціннасць, мяккасць, дабрыня,
Гатоўнасць даць табе прытулак -
Ці ты чужы, ці ты радня...

Рай нейчы хвалім у ахвоту.
А вось задумваліся вы,
Што ў нас, апроч, бадай, асоту -
Няма калючае травы?

У нас - ці ў лесе ты, ці ў полі -
Садзіся смела, дзе стаіш:
Не бойся - сцёгны не паколеш,
Як на падушцы, пасядзіш!

Я ж быў у тых краях на поўдні,
Дзе ўсюды горы навакол.
Хадзіў па полі і запомніў:
Які няўтульны, жорсткі дол!

Над ім у поце людзі гнуцца,
А ён на ласку страх скупы:
Нідзе ні сесці, ні прыткнуцца -
Адны калючкі ды шыпы...

А ў нас зямля - якую краску,
Якую былку ні сарві -
Кладзі да сэрца як лякарства
І - здаравей, брат, і жыві!

Мы ад зямлі суздром залежым -
Як і яна ад нас, людзей.
Завошта ж мы яе драпежым -
Штораз бяздумней і люцей?

Вось вы ўжо ўсе немаладыя -
Тут нарадзіліся, раслі:
Дзе ручайкі-крынічкі тыя,
З якіх калісьці мы пілі?

Дзе дзеўся бор на Белых Выспах,
Што быў нам домам у вайну?
Чаму ён знік? Чаму ён высах?
Каму прад'явіць час віну?

Дзеля якой вышэйшай мэты
Бясцэнны клад жывой вады
У акіян мы пром сусветны?
Ну й перапром! А што тады?..

Сцяпан, замоўкшы на паўслове,
Нагой акурак прыдушыў
І зноў адчуў, як крыўдна-злое
Штось варухнулася ў душы.

Не раз, не раз ужо ўскіпала,
Як магма, лютасць у грудзях
Ад горкай думы: што прыспала
У многіх душах - грамадзян?

Чаму яны так неабачна,
Не прадчуваючы бяды,
Ідуць за глупствам і нахабствам
Якога-небудзь Гламазды?

Няўжо яны не разумеюць,
Што тут яны - гаспадары:
Адвеку тут аруць і сеюць
І шлюць у свет свае дары!

Што ў рэшце рэшт і іх нашчадкам
Не дзесь, а ў краі родным жыць -
І трэба мець, каб чуцца шчасным,
Што шанаваць, чым даражыць!..

- Сцяпан, - зірнуў Тамаш на брата, -
Ты так гаворыш, як бы тут
Сабралі тых, хто вінаваты,
І ты выносіш ім прысуд.

А нашай, брат, віны не болей,
Як і тваёй, а можа, й менш,
Бо ты ж усё-ткі, божай воляй,
Дзесь там з уладаю наўзмеж.

Напрыклад, я - не растлумачу,
Чаму так сталася і як,
А толькі многімі ў нас, бачу,
Кіруе хэнць «пажыць усмак».

На ўсё ядомае ў прыродзе
Пайшоў у наступ спажывец -
І звер і птах ужо на зводзе,
І ў рэчцы рыбіне - канец.

Усё наважыў зжэрці, знішчыць -
Без сантыментаў, лішніх слоў -
Мільёнавокі паляўнічы,
Мільёнарукі рыбалоў.

Ніхто не мучыцца дакорам,
Ніхто не думае пра грэх,
І ўжо не стане ягад скора,
Звядуцца жолуд і арэх.

А з'ездзі ў лес, у гушчу нетраў,
І глянь, што робяць грыбнікі:
З-за грыба мох на сотні метраў
Дзяруць і рыюць, як дзікі!

Як бы іх страшны голад гоніць -
І трэба грэбці наўзахоп,
Усё каб выграбці сягоння,
А заўтра - заўтра хоць патоп!..

- Тут і са школы трэба многа
Спытаць за рост падобных з'яў, -
Зірнуўшы ўскос на Крутарога,
Антось-філосаф слова ўзяў.