Альбэр Камю - Пры зачыненых дзвярах - драматычныя творы

Калігула( Цэзоніі ). Якое пакаранне ў нас прадугледжана нядбайным рабам?

Цэзонія. Бізун, здаецца.

Сенатары кідаюцца жвава, але няспрытна накрываць на стол .

Калігула. Гэй, гэй, крыху акуратней! I трошкі болей парадку, парадак — гэта галоўнае! ( Гелікону .) Здаецца, яны зусім страцілі спрыт.

Гелікон. Праўду кажучы, у іх яго і не было ніколі, хіба што на тое, каб біць ды камандаваць. Давядзецца набрацца цярпення, нічога не зробіш. Каб зрабіць сенатара, хопіць і аднаго дня, а вось на працаўніка трэба гадоў дзесяць.

Калігула. Але баюся, каб зрабіць працаўніка з сенатара, дык і ўсе дваццаць спатрэбіцца.

Гелікон. I ўсё ж у іх сёе-тое атрымліваецца. Па-мойму, у іх прызванне! Рабства — якраз тое, што ім вельмі добра падыдзе. ( Адзін сенатар абцірае лоб .) Глядзі, яны нават пачынаюць пацець. Першы этап ужо пройдзены.

Калігула. Цудоўна. Але не будзем занадта патрабавальныя. Бо ўжо і так няблага. I апроч таго — зрэдку аддаць належнае справядлівасці ніколі не шкодзіць. Дарэчы, наконт справядлівасці: трэба спяшацца, у мяне ж на сёння яшчэ прызначана пакаранне. Ах, усё-ткі шанцуе Руфію, што я гэтак прагаладаўся. ( Даверлівым тонам .) Руфій — гэта той коннік, які мусіць сёння памерці. ( Паўза .) Вы не пытаецеся, чаму ён мусіць памерці?

Агульнае маўчанне. У гэтай паўзе рабы ўносяць стравы .

Калігула( у добрым гуморы ). Ну што ж, як бачу, вы пачынаеце разумець. ( Закідвае ў рот аліву, жуючы .) Нарэшце вы сцямілі, што зусім неабавязкова нешта зрабіць, каб памерці. Салдаты, я задаволены вамі! Што скажаш на гэта, Гелікон? ( Перастае жаваць і здзекліва пазірае на астатніх .)

Гелікон. Безумоўна! Якое войска! Але, мушу зазначыць, яны сталі занадта разумныя і цяпер не захочуць біцца. Калі так пойдзе далей, імперыя загіне!

Калігула. Цудоўна. А цяпер адпачнём. Сядайце як папала. Не будзем трымацца афіцыйнага пратакола. I ўсё-ткі шанцуе гэтаму Руфію. Хоць я ўпэўнены, што ён зусім не ацэніць гэтай маленькай адцяжкі. А тым не менш, што можа быць каштоўней за тыя колькі гадзін, якія пашчасціць выйграць у смерці?

Пачынае есці, іншыя таксама. Адразу відаць, што ён не ўмее паводзіць сябе за сталом. Ён мог бы не кідаць костачак ад алівак у талеркі суседзям, не выплёўваць недаедкаў мяса на блюда ці не калупаць пазногцем у зубах і не чухаць з такой утрапёнасцю галавы. Тым не менш за ежай ён менавіта ўсім гэтым і займаецца, зусім не саромеючыся. Але раптам ён перастае есці і скіроўвае пільны позірк на аднаго з сваіх суседзяў за сталом, Лепіда .

Калігула( рэзка ). Здаецца, ты не ў гуморы. Ці не таму, што я загадаў забіць твайго сына?

Лепід( са здушаным камяком горлам ). Што ты, Гаю, наадварот.

Калігула( узрадавана ). Наадварот! Ах, як мне падабаецца, калі твар не выдае, што робіцца ў чалавека на сэрцы. Твар у цябе сумны. А сэрца? Наадварот, Лепід, праўда ж?

Лепід( рашуча ). Наадварот, цэзару.

Калігула( яшчэ радасней ). Ах, я нікога так не люблю, як цябе. Давай жа пасмяёмся разам. Раскажы мне якую-небудзь вясёлую гісторыю, показку.

Лепід( які пераацаніў свае сілы ). Гаю!

Калігула. Добра. Тады я раскажу. Але ж ты будзеш смяяцца, Лепід? Будзеш? ( Кідаючы злавесны позірк .) Хоць бы дзеля свайго другога сына. ( Зноў весела .) Дый, апроч таго, у цябе ж няма прычын засмучацца. ( Адпівае глыток, падказвае .) На... На-ад... Ну, Лепід.

Лепід( стомлена ). Наадварот, Гаю.

Калігула. Ну вось, цудоўна! ( П'е .) А цяпер слухай. ( Летуценна .) Жыў сабе аднойчы няшчасны імператар, якога ніхто не любіў. А ён любіў Лепіда, і, каб выгнаць гэтую любоў з свайго сэрца, ён загадаў забіць яго малодшага сына. ( Мяняючы тон .) Зразумела, гэта няпраўда. Але затое забаўна, га? Ты не смяешся? Ніхто не смяецца? Слухайце мяне! ( У лютым гневе .) Я хачу, каб усе смяяліся. I ты, Лепід, і ўсе астатнія. Усе ўставайце і смейцеся. ( Б'е кулаком па стале .) Чуеце, я хачу бачыць, як вы смеяцеся.

Усе ўстаюць. Далей гэтую сцэну акторы, апроч Калігулы і Цэзоніі, могуць іграць, як марыянеткі .

Калігула( у захапленні адкідваецца на ложку, апанаваны нястрымным смехам ). Не, ды ты толькі зірні на іх, Цэзонія. Нічога не засталося. Гонар, годнасць, добрае імя, спрадвечная мудрасць — усё гэта больш нічога не значыць. Усё знікае перад страхам. Але, Цэзонія, страх — гэта цудоўнае пачуццё, без ніякіх дамешкаў, чыстае і бескарыслівае, адно з рэдкіх высакародных пачуццяў, што нараджаюцца ў вантробах. ( Абцірае рукою лоб, п'е. Дружалюбным тонам .) Цяпер пагаворым пра іншае. Хэрэя, нешта ты сёння маўчыш.