Васіль Зуёнак: Маўчанне травы: Паэма лёсу

I пад пахай — на абшчынны воз,
Што стаяў ля Лосікавай хаты,
Нёс Васіль аўчынную адплату,
Водкуп нёс — ваенны той узнос.
Па дарозе Ёха супыніў, Задзівіўся:
— Дык і ты на пару
З Трыханком здаваць апратку шпарыш?
— Шпару, каб не скварыцца ў агні.
— Што ж, пагрэй дублёнкай немчуру,
I яны цябе, глядзіш, прыгрэюць.
А па мне — няхай там дзервянеюць:
З гэтакіх лягчэй здымаць кару.
— Ды заткнуць жа глотку гадаўю
Хоць ашмоццем трэба?.. Па сакрэту...
Плюнуў Еха і расцёр:
— А гэтак
З кажухом і душы прадаюць.
— Ды паслухай ты: во развяжу
Свой сакрэт — глядзі... Чырвоны грэбень
Каб не ўскінуў певень, я з прыгрэб'я
Накрыўку нясу, а не кажух,—
І Васіль той скрутак разгарнуў,
Збіты з дзюрак, дзюр і латак дробных.—
Ён ім адагрэе ўсім вантробы,
Ён паможа завяршыць вайну.
— А дарэмна з пограба валок...
— Ну а ты як? Падпякуць жа мігам.
Засмяяўся:
— Падпякуць? А фігу!
Я лічыў: дзесяты Трыханок.
— То хіба ж сябе падпаліць ён?
Не, брат, песню ты пяеш не тую.
Ды і хто твой хорам уратуе
Ад пажару — дзе такі заслон?
— Во! І я кажу: адзін клубок,—
Ухапіўся за падказку Ёха.—
Тут ужо абодвух спляжыць чохам.
Хай пячэ!.. I свой падсмаліць бок.

Павярнуўся Ёха і на двор —
Як бы нават весела — пакрочыў,
Як сказаў: паддайся так аднойчы,
Пусцяць, нібы ліпку, на абдзёр.
Не сцярпеў, з-за веснічак дадаў:
— То нясі, калі нясеш,— ратуйся.
Толькі ўжо хоць гэтак не пластуйся:
Не галоўная яшчэ бяда...
Як для нас, яно, і тут вайна,
Ну а мой жа там, пад малацьбою...
Што ж ты хочаш, каб і я з табою
Супраць сына немца апранаў?
Трыханок таксама панясе:
Цэлы воз дабра прыгнаў з блакады.
Ды спажыць ці ўдасца?..
Як ад гада,
Людзі адварочваюцца ўсе.
Вунь да Мотры ўнаначкі палез,
Хустку прывалок на падарунак,
Дык турнула з хаты:
— Свой рабунак
Іншым пасулі на інтарэс!..
Нават Мотра!..

Наўздагон Васіль
Не сказаў нічога. Ды і Ёха
Клямкай бразнуў, як адсек упохап
Словы ўсе, апроч: «Нясі, нясі...»
I пайшоў Васіль суняць падпал,
Нёс кажух па вуліцы пустэльнай,
На падмерзлы дол, як на патэльню,
Дабяла нагрэтую, ступаў.

Даўнавата не хадзіў сялом —
Загароддзем больш ды загуменнем:
Восенню дажджыла, па калені
Лужы ўсцяж Узбор'я наліло.
Размясілі гразь, што не прайсці.
Ды цяпер марозам падцягнула,
I зямля напоўнілася гулам,
Лёд іскрыста лужы замасціў.
Коўзанка амаль з канца ў канец...
Ногі каля тыну ў Сілівея
Як падсекла, ды ўтрымаўся неяк,
Толькі прасла храснуў ля сянец.
— Ах жа, хрэн табе на каўбасу!
Наварочаў Сілівею шкоды...
Ну, а той — нібы чакаў нагоды:
— Зараз во — збіраюся, нясу,—
Дзверы адчыніў, пазнаў:
— Васіль?
А я думаў, гэта ўжо страляюць...—
От жа,— цмокнуў,— на хамут быў лямец!..
Ды і сам сто год яшчэ б насіў...—
На валёнкі сумна паглядаў
I казаў, як быццам тыя чулі:
— Гэта ж вас яшчэ прыладзь у чуні,
Дык ні снег не страшны, ні вада.
Чуні ў Сілівея — проста шык:
Склееныя з камеры ваеннай,
Нават з дзвюх. Затое і ў паўцэнак
Абышліся: бульбы два кашы.
Чорны чунь — на левай шыкаваў,
А на правай — быў з чырвонай гумы.
Мог і памяняць, але, каб тлуму
Не займець, парадак не ламаў.
Як завёў — хай будзе. Балазе
Па-салдацку вызначыць не цяжка
Правую нагу
і без прамашкі
Адказаць, дзе левай быць назе...
— Дык і я з табою паскачу,—
Да грудзей хінуў свае валёнкі
І прыцмокваў Сілівей:
— Галёнкі
Не нагрэе гэты чортаў чунь...
Скок ды скок па грудзе, на лядку —
То чырвоным каўзане, то чорным:
— Гэта ж я збіраўся ix учора
На валёнкі... А цяпер кукуй...— Уздыхнуў:
— Цяпер во ледзяней
Ці на печ бяжы адтайваць пяты...
Хоць бы адкупіцца неяк з хатай,
Хоць бы тая печ была пры мне.—
І падсоўваў як мага шчырэй
На фурманку збіты свой абутак:
— Во, насіце...
Глянуў Лосік крута:
— Прэч адгэтуль, стары вычварэнь!
Ну а той з нагі садраў свой чунь:
— Сам во босы: костка азалела.
— Прэч, кажу, пакуль жывы ды цэлы.
— Айн мамент, таварышок, лячу!..—
Мільгануў азяблаю нагой:
— Во цяпер і чунь якраз да пары:
I нагу нібыта хто апарыў —
Чырванее...
— Я сказаў: бягом!..

Рады Сілівей: валёнкі ўпёр
І цяпер не лічыцца дзесятым.
І Васіль адвёў агонь ад хаты,
Хоць не дужа — на суседні двор.
Праўда, зазлаваўся Трыханок,
Як прыбег да воза ды агледзеў:
— Хочаш адыграцца на суседзях?
Што ты мне рыззё тут прывалок?!
— Новага цяпер няма нідзе —
Выбачай,— Васіль адводзіў вочы.
— Ну а ты? — да Лосіка падскочыў
Трыханок.— А ты куды глядзеў?
— Пан жа немец, пэўна, не драмаў,
Правяраў таксама,— буркнуў Лосік.—
Ад агню — не проста ж так прыносяць...
Пойдзе ўсё, як лепшага няма.
— Пойдзе, пойдзе... Зачапі на сук —
Пудзіла адно з такой апраткі.
— Ты крычы, ды не ламай парадку:
Хай пакуль што іншыя нясуць.