Якуб Колас - Песьні-жальбы

Маці дочку разважае,
Сябе цешыць стара,
Жаль да сэрца падступае,
Як чорная хмара.

Вось дзяўчына ўжо гатова,
Пакідае хатку.
— Ну, матулька, будзь здарова! —
I цалуе матку.

— Ну, бывай!.. — I не ўтрывала
Бедная матуля.
Жаль сьлязамі ёй прарвала,
Твар да дочкі туліць.

Выйшла маці ўсьлед за ёю,
Стала ля парогу
I, падпёршы твар рукою,
Зорыць на дарогу,

На дарогу-пуцявіну —
Там яе Гануля, —
Ды за сьлёзкаю сьлязіну
Роніць-лье матуля.

Доўга матка так глядзела,
Дочку праважала,
Покі хустка яе бела
З вочак не прапала.

Колькі ўжо раз за падаткі
Стараста пужае!
Ой, няхай іх! Горка зь імі,
Хто таго ня знае!

Аж тут пісар прыязджае
Разам з старшынёю…
Ой, нічога ж не парадзіш
З горкаю бядою!

— Пачакайце, калі ласка!
І — бух ім у ногі!
А назаўтра я Красульку
Пацягнуў за рогі.

Зарыкала так жалобна
Бедная жывёла,
I мне сэрца гэтым рыкам,
Як нажом, парола.

Жонка плача, лямантуе…
Гэтак па дзіцяці,
За труною йдучы, плача
Хіба толькі маці…

Я йшоў збоку, і здушылі
Горла мне залозы.
Ў поле выйшаў — паліліся
З вачэй самі сьлёзы.

Эх, наперла ліха-гораі
Ні сяніны, ні зярна.
А тут сьнег яшчэ ня скора
Згоніць цёплая вясна.

У кішэні ні грашынкі,
Хата поўная дзятвы!
Ні паленца, ні лучынкі —
Хоць у землю лезь жывы.

Папалілі, пераелі, —
Нічагутка ані ў зуб!
Хлеба толькі да нядзелі,
На два разы ўсяго круп!

А даўгоў ты нахватаўся,
Таму дзесяць, таму пяць…
Ось дзе, Грышка, ты папаўся:
Чым ты будзеш аддаваць?

Эх, наперла ліха Грышку —
Рук няма за што зацяць!
Хіба вып’ем па кілішку —
Лягчэй будзе гараваць.

Што мне жонка! Што мне дзеці!
Эх, Панас, ваўсю гуляй!
Ёсьць шчэ мерка жыта ў клеці,
Хаім, піва падавай!

Напляваць мне на падатак.
Што мне земскі, старшына!
Хаім, люльку на ў задатак, —
Дай мне царскага віна,

Дай мне булку на паўзлоты
Ды прыпраў мне селядца!
Ўсё прап’ю: халат і боты…
Пачынай, Панас, з канца!

Вось ідзе Панас, сьпявае,
Страшыць жонку і дзяцей,
Кулаком усім махае,
Пабудзіў усіх людзей.

Дома ён разбушаваўся,
Ды вяроўку дзед прыпас…
Пад сталом ноч пракачаўся
П’яны зьвязаны Панас.

Я — мужычы сынок,
Ні двара, ні кала,
Поле — жоўты пясок,
Хата ў землю ўвайшла,

Не жыву, а гнію,
Прападаю, як мыш…
Глянь на долю маю,
Глянь на цяжкі мой крыж!

Я балоты сушу,
Надрываю жывот,
Я за бесцань кашу,
Рыю землю, як крот.

Ўсе вуглы і куты
Сваім целам я зьмёў,
Сьсек і лес, і кусты
I дарогі правёў,

Ды ня езджу па іх,
А хаджу пехатой
Ў рваных ботах старых,
Часьцей босай нагой.

Збудаваў я палац,
Многа фабрык, мастоў.
Сам жа голы, як бац, —
Пары дзьве рызманоў.

Пад аконьнем ня раз
Я зь мяшэчкам хадзіў,
Міласьціны у вас
Хрыстом-Богам прасіў.

Мяне мочыць раса,
Мяне сонца пячэ,
А у песьнях маіх
Сьляза ціха цячэ.

Я па сьвеце хадзіў,
Косьці ўсюды занёс,
Я на землю праліў
Многа сьлёз, многа сьлёз.

То ня дуб у бары
Заскрыпеў, застагнаў —
Гэта я без пары
Богу душу аддаў.

Нудна звоняць званы,
То мацьней, то замруць,
Адзін дзяк ля труны —
Гэта прах мой нясуць.

На магілцы маей
Крыж трухлявы стаіць,
А над прахам касьцей
Вольны вецер шуміць.

Я — мужычы сынок,
Я ня маю дарог.
Мая школка — шынок,
Маё жыцьце — астрог.

Чую звон я нудны,
Рэдкі, невясёлы.
Дзень сягоньня будны,
Не сьвяткуюць сёлы.

Чую прычытаньне,
Чую плач я нечы,
Скончыўся зараньне
Век твой, чалавеча.

Вось труну я бачу,
Кучка йдзе народу.
Колькі жалю, плачу!
Жонцы мужа шкода,

Мужа маладога,
Добрага Рыгора,
I сабе у Бога
Просіць сьмерці з гора.

Сёстры плачуць горка
Вуйнымі сьлязамі:
«Ой, Рыгор, Рыгорка!
Што зрабіў ты з намі?»