Якуб Колас - Песьні-жальбы

Потым думкі непрыметна
Далей залятаюць —
Чужаніцы непрыветна
З Курганоў мігаюць.
Матка страхаў наказала
Пра жыцьцё з чужымі,
Як Алеся навучала,
Каб ужыцца зь імі.

— Трэба змоўчаць, хоць часамі
Скрыўдзяць або ўшчуюць,
Хоць нядобрымі славамі
Злосна пажартуюць.
Будзь паслушны і цярплівы,
Ня лазь у гароды,
Не марнуй ты людзям нівы,
Не рабі ім шкоды…

Адным словам, страх нагнала
На Алеся матка,
I так міла яму стала
Родная іх хатка!
Ды нічога не парадзіш,
Калі служба трэба,
Калі беднасьць, як паглядзіш,
Сама просіць хлеба.
Дый Курганы не за морам —
Восем вёрст ад дому,
Над ракою, за тым борам, —
Мейсцы ўсе знаёмы.

Так хлапчынка разважае,
З думкамі гамоніць,
Дух надзеяю ўздымае
I трывогу гоніць.
У вузельчык вось увязан
Скарб яго убогі,
Станік тонкі падпяразан —
Жджэ Алесь дарогі.
Моцна ж сэрца забалела,
Як ён выйшаў з хаты,
Але плакаць не пасьмела,
Бо йшоў збоку тата.

— Добры дзень вам, ягамосьці!
— Добры дзень!.. Сядайце.
— Ну, вось я прывёў і госьця,
Мал ён, выбачайце.
— Э, нічога, акрыяе,
Дый ён хлопец слушны.
Гадкоў з восем, мусіць, мае?
— Сем у дзень задушны.

У куточку прыхіліўся
Ціха каля лавы
I на ўсё Алесь дзівіўся,
Пазіраў, цікавы.
Глянуў ён у кут украдкам
На таго сьвятога,
Што напісан быў зь ягняткам
I глядзеў так строга.
Ён зірнуў на Мікалая
I на Юр’я зь зьмеем,
На сьвятых, што і ня знае
I назваць ня ўмее.

За сталом былі мужчыны
I стары між імі,
У каторага маршчыны
Зьлеглі пад вачыма.
Лоб высокі, безвалосы,
Голы, як калена,
Вусы быццам бы йшлі з носа,
Белыя, як пена.
Пазіралі дзеці скрыва
Зь печы і з прымурка
На Алеся як на дзіва
Ці якога турка.

А тым часам стол убралі
Пляшка і дзьве чаркі;
Ў печы весела пішчалі,
Гаманілі скваркі.
Селі піць барыш мужчыны.
Дзед, падняўшы чарку,
Кажа: «Дай Бог толк з хлапчыны
Нам у гаспадарку!..
Ходзь, Алеська, сюды, брацік!
Бліжай, бліжай, браце!
Распраніся, скінь халацік,
Будзь як свой у хаце».

Падышла і гаспадыня,
Жвавая кабетка:
— Павесь шапачку, мой сыне!
З’еж от скварку, дзетка!
Будзеш дужшы, небажатка,
Пасілкуйся крышку! —
I падносіць хлапчанятку
Гарэлкі ў кілішку.
Круціць хлопчык галавою —
Піць, моў, не бярэцца;
Скварку, згробшы пяцярнёю,
Есьць, аж нос той гнецца…

— Ну, сынок, служы здаровы,
Даглядай скацінку.
Будзеш дома на Пакровы…
Не нудзіся ж, сынку.

Разьвітаўся бацька зь імі
I пайшоў дадому.
Ой, маркотна між чужымі
Хлопчыку малому!

Моцна хлопец занудзіўся
Па сям’і, па маме,
Як бы сьвет тут зачыніўся
Ў гэтай нуднай яме.
Ўсё тут дзіка, нецікава,
Бы ў яловым лесе,
Кожны вугал неласкава
Глянуў на Алеся.
Ўсё ня гэтак, як там, дома:
Лавы, печ старая,
Кожна рэч тут незнаёма
I яму чужая.
Ўсё — качэргі і ваконцы
На нуду наводзяць,
I тут нават ня так сонца,
Як там, дома, ўсходзіць.
Ды і людзі не такія,
Іншая гаворка,
I алешнікі ня тыя,
Ня той луг, узгоркі.
Выйшаў з хаты, прытуліўся
Пад грушаю ў полі
I так моцна засмуціўся,
Бы ў якой няволі.
На дарогу пазірае,
Што вядзе дахаты,
Што, як стужка, агібае
Цёмны лес кашлаты.
I так мілы хлопцу сталі
Родныя палеткі,
Лес, што нікнуў ў сіняй далі,
Ўзгоркі, межы, кветкі,
Хаты, гумны, варывенькі,
Цэрква на грудочку…
Эх, як міла, весяленька
У сваім куточку!
А тут хата, як адрына,
Як хлеў, — сьвету мала.
I надумаўся хлапчына
Даць адгэтуль драла.
Многа думаў так і гэтак —
Не бярэ нічога!
А з палетка на палетак
Скача, йдзе дарога…

Ён назаўтра ўстаў ранютка,
Аж да ўсходу сонца,
Чуць што глянуў дзень ціхутка
Ў хату праз аконца.
Наш Алесь перахрысьціўся,
Глянуў на палаці,
А там дзед той разваліўся,
Але ціха ў хаце.
Згроб свой клуначак пад паху —
Загадзя сабраўся, —
Асьцярожна, поўны страху,
Да дзьвярэй падкраўся
I ціхутка — стук у дзьверы,
Шугануў у сені!
Сэрца білася бязь меры,
Трэсьліся калені.
Ён кулём, як ліс у норы,
За хлявы, ў задворкі…
Заплыў месячык за горы,
Чуць мігалі зоркі.

Вось Алесь прычхаў дадому,
Стаў на прыгуменьні.
Страшна ў хату йсьці малому —
Гора-утрапеньне!
Што рабіць тут, не згадае.
Мо назад вярнуцца?
Плача хлопчык, аж рыдае,
Сьлёзы так і льюцца.