Якуб Колас: Песьні-жальбы

Зьбіты ў кучу твае вёскі,
Стрэхі ў дол уходзяць.
Смутнай песьні адгалоскі
Лес, курганы родзяць.

Крыж збуцьвелы, знак пакуты,
Тут і там чарнее.
Даль паўнютка ціхай смуты —
Жаль на душу вее!

Ўсё ў табе, мой родны краю,
Апавіта горам:
I той вецер, што дзьме з гаю,
Што шуміць над борам;

Тыя песьні, што на полі
Жнеі запяваюць;
Тыя думкі, што да болю
Сэрца калыхаюць.

Ва мне смутак, гора гэта
Водгульле знаходзіць,
Сэрца, жалем абагрэта,
Песьні смутку родзіць.

Няхай плачам у тэй далі
Песьня разальецца,
Каб усе на сьвеце зналі,
Як нам тут жывецца.

Божа, Божа, твая воля!
(Хоць і, можа, гэта грэх!)
Што за жыцьце, што за доля —
Проста плач бярэ і сьмех!

Чорна ў хаце, непрыбрана,
Парасяты пад палком,
Павуцінаю заткана
Столь і кут над абразом.

Дзеці ўстануць пасьля ночы —
Крык, хоць вушы затыкай,
Дым з камінка лезе ў вочы,
Дзед сярдуе — ая-яй!

А як часам дзе зьбярэцца
Ў хаце з пару шчэ жанок,
Сварка тая не зьвядзецца —
Дзень грызуцца за гаршчок.

А ўмяшаюцца мужчыны —
Ну і пойдзе латата!
Паўплятаюцца ў чупрыны,
Рэдка стане барада.

Так і век ператаўчэшся,
I няма таго дабра,
Покі жыць ты прыбярэшся —
Паміраць табе пара.

Аа-аа, мой сынок!
Аа-аа, мілы!
Не крычы, ня плач: дарэмна
Ты патраціш сілы;

А бязь сілы, мой сынок,
Жыць на сьвеце трудна…
Ой ты, вецер, не шумі,
Не сьпявай так нудна!

Спаць Міхаську не даеш…
Сьпі, мой сын маленькі!
Я цябе пакалышу —
Ай, люлі-люленькі!

Што цябе чакае, сын?
Што твая за доля?
Можа, й ты пот будзеш ліць
У чужое поле?..

Будзеш летам ты хадзіць
На плыты, на згоны,
З Коўна матцы прынясеш
Хоць гарсэт чырвоны…

А то, можа, купіць пан
Твае рукі, сілы?
Паднявольным будзеш ты,
Сын мой, да магілы!

А мо ў школку пойдзеш ты,
Будзеш чалавекам, —
Без навукі цяжка жыць
Гэтым трудным векам.

Кінеш матку, па чужых
Ты па людзях пойдзеш
I на шчасьце нападзеш,
Долю сваю знойдзеш.

Матку ўспомніш ты сваю,
Як цябе люляла,
Як табе ўначы ня раз
Песенькі сьпявала.

I гасьцінца мне прышлеш,
Не забудзеш маткі.
Вось уцешуся тады,
Аж запляшчу ў ладкі!..

Аа-аа, мой сынок!
Люлі, люлі, мілы!
Ой, ня плач ты, не крычы,
Набірайся сілы!

— Ну, Алесь, брат, — за абедам
Кажа бацька сыну, —
Годзе бегаць дармаедам,
Красьці садавіну,
Таптаць сьцежкі ў агароды,
Рэзацца па хаце.
Ты ўжо ўходзіш, брат, у годы, —
Колькі яму, маці?
Роднай матцы сэрца ў грудзях
Зьлёгку затраслося.
«Ці не хоча аддаць ў людзі?» —
Ў думках праняслося.
Сам Алесь сямігадовы,
Як ліст, скалануўся,
Бо ў тэй бацькавай прамове
Страх яму пачуўся.
Апусьціў ён нізка вочкі,
Глыбей ў кут падаўся.
— Ну, што сьціхнуў, як упрочкі
Ты ад нас сабраўся?
— Дай хоць з’есьці, адчапіся!
Вось прыстаў к дзідяці!
Еж, Алеська, не журыся! —
Не ўцярпела маці. —
Пойме гутарку якую,
Чуць за хлеб узяўся.
— Няхай есьць, ці ж я шкадую? —
Бацька адазваўся. —
Еж, Алесь, чаго надзьмуўся
Ты, як мыш на крупы?
Ці ад ночы не ачнуўся?
Расплюшч свае лупы!
Глянь у вочы мне!
Сьмялее! Во, так! Малайчына!
Еж, бо крупнік адубее, —
Кажа ён да сына.
Паабедалі зь бядою,
Спаражнілі місы.
Абцёр бацька вус рукою,
Твар і лоб свой лысы.
— Ну, дык вось што — чуеш, хлопча? —
Годзе так бадзяцца, —
Няхай качка цябе стопча, —
Трэба чым заняцца.
Згодзен пасьвіць ты ўсё лета
Ў Курганах каровы?
Шэсьць рублёў даюць за гэта
Ды халацік новы.
— Ой, няхай бы пабыў дома! —
Зноў гаворыць матка. —
Ну, куды ён, мал, вядома,
Рана пасьвіць статка,
Толькі высахне у лыка,
Нябось, пасьвіць — мука!
— Ат! патрапіць — невяліка
Гэтая навука!
Будзеш пасьвіць? — тут у сына
Бацька запытаўся. —
Ото дзіва! Малайчына!
Я не ашукаўся.
Ты ў мяне хлапец рахманы,
Вось люблю за гэта!
Працаваць вучыся зрана,
Ў маладыя леты.

У Алеся думак многа,
Ды ўсе думкі новы.
Твар сур’ёзны, бы ў старога,
Нахмураны бровы.
Кінуў ён гульню зь сябрамі —
Трэба дбаць на хату,
Памагаць ён будзе маме,
Бацьку, сёстрам, брату.
Цяпер бацька адзін б’ецца
З ранку аж да ночы,
Так працуе, што пот льецца,
Лезуць на лоб вочы.
Гэтаксама адна маці —
Праўда, дасьціпная, —
Адна ў полі, адна ў хаце,
Корміць, абмывае.
Мала зь дзевак дапамогі —
Драбяза ўсё, дзеці!
Сам ён толькі, дзякуй Богу,
Жыць здужае ў сьвеце.
Без падмогі, сам сабою:
Ён — дзяцюк, хлапчына,
Носіць ён вядро з вадою,
Як стары мужчына!