Якуб Колас - Песьні-жальбы

Выйшлі на поле вось жнеі зь сярпамі,
Ў лапцях лазовых, а хто без лапцей;
Ніва пустымі шуміць каласамі,
Ніва ня цешыць жаночых вачэй.

Цяжка ўздыхнуўшы, збанкі пастаўлялі,
Клункі на межы паклалі жанкі.
Бабы старыя свой твар пажагналі,
Моўчкі за працу ўзяліся дзяўкі.

Горача ў полі. Эх, жар дакучае,
Праца марудна, бясконца цяжка!
Сьпіну і плечы ім боль адбірае,
Аж дзервянее у жнеек рука.

Збэрсана жыта, чапляецца колас;
Жменю нажне — разагнецца жняя,
Жыта паложыць на скручаны пояс…
Цяжкая, жнейка, работа твая!

Ціха на полі у поўдзень гарачы!
Хоць бы дзе кусьціка рэдзенькі цень.
Толькі ў калысцы плач чуеш дзіцячы,
Толькі над вухам зьвініць авадзень…

На саломцы тонкай
У траве густой
Сьпее адзінокі
Колас сіратой.

Ці то птушка божа
Кінула зярно,
Ці то заняслося
Бураю яно,

Ці зь дзіравай торбы
Конік чый згубіў,
На чужую скібу
Зерне пасадзіў, —

Неба яго знае,
Як сюды папаў,
Хто ад роднай нівы
Зерне адарваў…

Сушыць яго сонца,
Хіліць вецярок.
Ные сірацінка,
Плача каласок.

Плача, што няма з кім
Думку падзяліць,
Смутную галоўку
Ціха прытуліць

Да другой галоўкі,
Да другіх грудзей
I шаптаць аб шчасьці
У цішы начэй.

Апусьціўшы нізка
Тонкі паясок,
Ные сірацінка,
Плача каласок.

Плача, што дарэмна
Тут расьце ў глушы,
Што нідзе ня згледзіш
Роднае душы,

Што яго зярняткі
Птушкі падзяўбуць,
Белую саломку
Ветрыкі паб’юць.

I, падняўшы ўгору
Стромкі валасок,
Ные сірацінка,
Плача каласок.

Над вадою адзінютка
Пахілілася вярбіна;
Ные бедная ціхутка.
Ці ж то ёсьць у ёй кручына?

Мые Нёман ёй карэньні,
I дурэе вецер зь ёю,
А пад нізам чарадою
Ціснуць ногі ёй каменьні.

Ёсьць кручына немалая,
I шуміць яна так нудна,
Бо ёй доля не спрыяе,
Бо расьці ў каменьнях трудна…

Так і ты, народ наш бедны,
Як вярбіна, проці волі
Доўга носіш пояс медны,
Гнешся ты, як крыж у полі!

Цёмны бор, кусты, балоты,
Кучы лоз і дубняку,
Рэчкі, купіны, чароты,
Мора траў і хмызьняку;

Мосьцік, зложаны зь бярвеньняў,
Брод і грэбля кожны крок,
На дарозе рад карэньняў,
Крыж, пахілены набок;

Пералескі, лес, паляна,
Старасьвецкі дуб з жарлом,
Хвоя-веліч на кургане
З чорным буславым гняздом;

Гразь, пяскі, лужок зялёны,
Шум крынічкі з-пад карча,
Шэлест лісьцяў несканчоны,
Крык у небе крумкача;

Вербы, груша-сіраціна,
Нізкарослы цёмны гай…
Гэта ты, балот краіна!
Гэта ты, палескі край!

Між палёў шырокіх,
Як зьмяя якая,
Цягнецца дарога,
Вузкая, крывая.

Наабапал грушы
Разрасьліся ў полі,
Нізенькі яловец
Чэзьне, бы ў няволі.

Тут мужык працуе,
Чорны ўвесь, як сажа.
Крыж на перасеках
Аб пакуце кажа.

Коціцца цялежка,
Б’ецца аб каменьне,
Хлебароб на поле
Глядзіць ў задуменьні…

Ой, дарога-сьцежка,
Вузкая, крывая!
I ты, жыцьцё наша,
Ты, доля, такая!

Ў два рады між палёў
Роўна рэйкі ляглі,
Рэжуць нетры лясоў,
Точаць грудзі зямлі.

Дзе стралою ляцяць,
А дзе дужкай бягуць
Цераз горы і гладзь,
Сьмела рэчкі сякуць.

Эх, і быстры ж той гон!
Толькі пыхкае дым.
За вагонам вагон
Мчыцца зьмеем ліхім.

Мчыцца ўночку і ўдзень,
Толькі поле дрыжыць,
Так ні конь, ні алень,
Ні арол не ляціць.

Круглае поле. Узгоркі, каменьне.
Лес па краях, як сьцяна.
Ціха навокала. Нудна на сэрцы.
Птушка ня крыкне нідзе ні адна.

Могілкі ў полі адны-адзінюткі.
Праслы гнілыя на дол паляглі.
Крыж пахіліўся гаротна-журботна.
Многа іх, многа ляжыць на зямлі!

Дзе-нідзе дрэўцы — бярозка, хваінка;
Дожджык магілкі размыў, спаласкаў.
Вось дзе ад гора мужык адпачыне,
Вось дзе ён думкі-згрызоты схаваў.

Вісьне скарга уздоўж Нёмна,
Беларусі сына.
Як ты бедна, як ты цёмна,
Родная краіна!