Якуб Колас - Песьні-жальбы

Двое дзетак з краю —
Бедныя сіроткі!
Цяжка будзе, знаю,
Вам, мае блазноткі!

Ззаду дзед сагнуўся —
Нудна, жаль старому.
Падышоў, вярнуўся
Скора поп дадому.

О, мой братка родны!
Ой, мужык ты бедны!
Ўсё жыцьцё галодны,
Худы, чорны, бледны.

Хто табе уважыць?
Хто паспагадае?
Сушыць доля, пражыць,
Гне, не аглядае.

Біўся ты, як рыба,
Часу ты ня ўседзіш…
У зямельцы хіба
Шчасьце ты угледзіш.

А памёр — ні знаку,
Звон адзін пазвоніць,
Ў яму, небараку,
Кінуць, пахароняць…

Смутна і ціхутка…
Могілкі з крыжамі.
Круцяцца блізютка
Галкі над палямі.

Жаль скаваў мне грудзі,
I нуда напала…
Каб вы зналі, людзі,
Як мне цяжка стала!

Наша доля нас ня знае,
Жыцьце наша — ноч і цьма.
Жар улетку нас даймае,
Цісьне холадам зіма.

Не красуе наша ніва,
Луг ня цешыць нам вачэй.
Гне к зямлі нас праца жыва
I ў труну кладзе дзяцей.

Наша жыцьце не вясёла…
Ноч і цьма на нас ляглі.
Нашы хаты, вёскі, сёлы
Сівым мохам абрасьлі.

Нашы сьлёзы незьлічоны,
З нас крывавы льецца пот…
Люд забіты, люд хрышчоны,
Абяздолены народ!..

Мы ходзім спатыкаемся,
Бадзяемся, як пьяные;
Мы з голадам зрадніліся,
Худые, абарваные.
Асьмеяны, аблаяны,
Гразёю мы абмазаны,
Багатымі мы скрыўджэны.
Няволею мы звязаны.
У балоты мы адціснуты,
Загнаны мы у шчыліны;
I вочы нам завязаны,
I вушы нам зачынены.
Адно мы добра ведаем:
Хоць вечна мы блукаемся,
А ўсё-ж такі, хоць некалі,
А праўды дапытаемся.

Ты скажы мне, цьма глухая:
Доўга будзеш ты ляжаць?
Доўга будзе думка злая
Сэрца жалем калыхаць?

Не шумі ты, лес высокі,
Нудных песень не сьпявай,
Дзён шчасьлівых, дзён далёкіх
Ты мне, лес, не ўспамінай!

Не відно мае дарогі —
Горы, лес, балоты, гразь…
Колькі смутку і трывогі
Ў гэты цяжкі, цёмны час!

Дзе ж, дарога ты другая?
Я стаю адзін, адзін,
Ноч вакол ляжыць глухая…
Ці ж то сьвет сышоўся ў клін?

Дык скажы мне, цьма глухая:
Доўга будзеш ты ляжаць?
Доўга будзе думка злая
Сэрца жалем калыхаць?

Бывай здароў, мой год старэнькі!
Ў маіх ты думках будзеш жыць
I многа будзеш майму сэрцу
Ў мінуту жалю гаварыць.

Я буду помніць, доўга помніць:
Сваё бадзяньне ў гэты год,
Свае надзеі і сумненьні
За родны край, за свой народ

I тых людзей, што йшлі са мною,
Хто зваў на працу, дух будзіў,
Хто весяліў мяне у смутку,
Каго я шчыра палюбіў…

Дык будзь здароў, мой год старэнькі!
Ў маёй душы ты будзеш жыць
I многа будзеш майму сэрцу
Ў мінуту жалю гаварыць.

Кажуць людзі: «Што ты смутны?
Што сьпяваеш ты пра гора?
Твае песьні — стогн пакутны,
Сьлёзы ветру на прасторы!

Ты злажы нам песьню волі,
Песьняй шчасьця залівайся,
Ціхім сьпевам нівы ў полі
Ў струнах сэрца адклікайся,

Каб на нас вясна дыхала,
Грэла душу цеплынёю,
Каб нам сэрца сагравала
Ціхім шчасьцем, дабратою».

Ой вы, людзі! Няма ж волі:
Скуты мысьлі ланцугамі.
Пусты нівы нашы ў полі,
Злосны віхар дзьме над намі!

Ці ж я сэрцам не хварэю?
Ці ж мне смутак лёгка даўся?
Я сьпяваю, як умею,
Я пра радасьць пець ня здаўся.

Праляцела борзда лета,
Наша сьветлая пара.
На дарозе нашай вузкай,
Як раней, стаіць гара…

Скора, скора дзьмухне холад,
Сьнег пасыпле зь сівых хмар,
Зноў мароз надыдзе люты
I клубком паваліць пар.

Разам зь ветрам, з халадамі
Думак рой к нам наляціць, —
Нудных думак, неспакойных, —
Сэрца беднае сушыць.

Будуць ветры за вугламі
Выць, і плакаць, і стагнаць,
А ў той вечар доўгі, цёмны —
Песьні ў коміне сьпяваць.

Бор стары завые нудна,
Зашуміць гальлём лаза.
Пад іх шум ня раз на сэрца
Капне горкая сьляза.

Як ліхія думкі-мысьлі,
Над зямлёю хмары зьвісьлі.
Ой вы, хмары, што вы сталі?
Што вы неба нам заслалі?
Скрылі сонца, чарадою
Таўчацеся над зямлёю?
Чаму ўлетку над палямі
Не ліліся вы сьлязамі?
Чаму збожжа не мачылі,
Калі ветры так сушылі
I гарэлі нашы нівы, —
Тады, хмары, дзе былі вы?
Мы на неба пазіралі,
Вокам, хмары, вас шукалі,
Сохла праца наша ў полі, —
Як мы, хмары, вы бяз волі!