Якуб Колас - Песьні-жальбы

Выйшла матка, плач пачула,
Бачыць — іх служака!
Матку жаласьць агарнула —
Шкода небараку!
— Што ж ты плачаш? Ідзі ў хату…
Ня плач, супакойся.
— Ой, баюся, мама, таты!
— Ня з’есьць ён, ня бойся!

Бацька ўстаў і абуваўся,
Зірк — Алесь у хаце!
Бацька толькі засьмяяўся:
— Ты ўжо дома, браце?

Той калоціцца ўсім целам,
Як бы грэшнік страшны,
Думаў ён, што ў сьвеце цэлым
Ён — самы няшчасны.
Апусьціў сваю галоўку,
Клуначак трымае,
Кулачком уціхамоўку
Сьлёзкі выцірае.

— Ну, што гэта за работа?
Адурэў ты, Грышка!
Ён — зусім дзіця, блазнота,
Зелен, як пурышка…
Дзе служыць яму, дзіцяці?
Ну, куды ж? Націна! —
Стала бацьку чысьціць маці
I крычаць за сына.

— Мне б тут трэба раскрычацца,
Розум твой жаночы!
Брыдка будзе паказацца
Тым людзям у вочы!..
Ах, лайдак, пястун пракляты!
Лезь на ручкі к маме! —
Плюнуў бацька, выйшаў з хаты,
Стукнуўшы дзьвярамі.

Ярка на камінку
Смольны корч палае,
Бацька на калодцы
Лапці выплятае.

Латае халацік
На услоне матка:
Ў школку заўтра пойдзе
Іх сынок Ігнатка!

Сын васьмігадовы
Корчык падкладае,
З бацькавай работы
Вочак не спускае.

Сьветлая галоўка
Мысьлямі занята,
Многа ўсякіх думак
У вачох Ігната!

— Ну, Ігнат, глядзі, брат,
Не дурэй, вучыся.
Годзе жыць бязь дзела —
За буквар вазьміся!

Будзь старанным, сынку,—
Станеш чалавекам,
Будзеш ты чытаць нам,
Цёмнікам, няўмекам,

Што у кнігах пішуць,
Што мы ў сьвеце значым,
Бо мы самі цёмны,
Сьвету мы ня бачым.

Слухай, што настаўнік
Гаварыць там будзе
Пра навуку, кнігі
I аб цёмным людзе.

А старанны будзеш,
Да навукі здатны —
Я прадам кароўку
I кажух астатні, —

Ты ж ідзі ў навуку,
Толькі, брат, вучыся.
Дык, глядзі ж, сыночак,
Шчыранька вазьміся!

На гульню пустую
Плюнь, махні рукою,
Каб і я і маці
Цешылісь табою.

На казаньне бацькі
Адказаў Ігнатка:
— Буду я вучыцца,
Як ты кажаш, татка!

А як спаць улёгся,
Думкі мімаволі
Гаманілі ў сненьні
Хлопчыку аб школе.

Клунак за плячамі,
Згорбленыя сьпіны, —
Валіць чарадамі
Люд на сплаў, віціны.

Босыя іх ногі,
Твар іх загарэлы,
Вопратка убога,
Чуць прыкрыты целы.

Ззаду ледзь ступае,
Хлеб вязе кабыла.
Нокае, гукае
На яе Кірыла…

Жарыць-скварыць сонца,
Ліст не скалыхнецца,
Горача бясконца,
Рагамі пот льецца.

Срэбрам адлівае,
Як люстэрка, Нёман,
Зранку не сьціхае
Над вадою гоман.

Ад крыку-лаянкі
Аж дрыжыць паветра:
— На «барбару», Янка!
— Гартоль бяры, Петра!

— Закідай шырыгу!
— Прысам папхні ўліва!
Варушыся! Мігам!
Ня сьпі ў шапку! Жыва!

А заднік бяз толку
Бусаком махае.
Галаўнік Міколка
Бэсьціць яго, лае.

Гнецца плыт дугою,
Прэ яго да гаку,
Быстраю вадою
Ломіць, як вужаку.

На мель узагнала.
Крык, сярдзіты голас.
Порткі паскідалі,
Ўсе ў вадзе па пояс.

Бомы ўсе пабралі:
— Рразам, хлопцы! рразам!
Ну, яшчэ! Што сталі?
Ну, яшчэ наляжам!

Вецер загуляе —
Хвойнік, лозы гнуцца.
Плытнік спачывае,
Як сабака ў будцы.

Плытнік гнецца ў полі,
Мерзьне ён у холад,
Ведае нядолю,
Ведае і голад.

Што ж? Бядота гоніць,
Толькі сілы траціш,
Толькі косьці ломіць,
Як хваробу схваціш.

*

Эх ты, доля, доля!
Голад ты, галота!
Не свая тут воля,
Не свая ахвота.

Маці ў службу выпраўляе
Родную дзяціну,
Выпраўляючы, хавае
Горкую сьлязіну.

— Будзь паслушная, дачушка, —
Навучае матка, —
Дагаджай чужым ты, служка,
Ды цярпі, дзіцятка!

Не адзін раз твае вочкі
Заплывуць сьлязою.
Твая доля цямней ночкі —
Цяжка быць слугою!

Бо ня ўважыць чужаніца
Ручак тваіх белых,
Поту выльецца крыніца
З шчочак загарэлых.

Ўстанеш летам раней зоркі,
Пойдзеш перша ў поле…
Ох, дачушка, хлеб твой горкі,
Горка твая доля!