Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Вы не знаёмыя ўсе з справаю такою,
Калі да шляхты самаўладнай, неспакойнай
Не трэ’ было паліцыі ніякай збройнай.
Пакуль жыла ў ёй вера і пашана права,
Была свабода з ладам і з багаццем слава!
А на чужыне, чую, ўрад трымае драбаў,
Жандараў, паліцэйскіх, розных там канстабаў.
А дзе парадкі толькі меч аберагае,
Свабода ў краі тым, мяркую я, благая».

Тут з табакеркі звонам мовіў Падкаморы:
«Пан Войскі, адкладзіце вашы нагаворы
На потым. Згодзен я, што сеймік той цікавы,
Ды мы галодныя, пара ўжо ўносіць стравы».

На гэта Войскі адказаў: «Шаноўны пане,
Прашу, дазвольце скончыць мне апавяданне,
Вось сцэну растлумачу, і мой сказ гатовы.
Тут на руках прыхільнікаў маршалак новы
З сталовай вынесен, і ўся вакол нарада
Кідае з крыкам шапкі ўгору, вельмі рада.
А воддаль — пераможаны ў галасаванні
Стаіць адзін, відны яго перажыванні.
Насустрач жонка выйшла, праўду адгадала
I, бедная, на рукі пакаёўкі ўпала.
Ах, бедная, хацела быць яснавяльможнай,
А зноў трэ’ быць вяльможнай, як шляхцянцы кожнай».
Тут Войскі скончыў сказ і апускае посах.
Ўваходзяць парамі лакеі, на падносах
Трымаюць пачастункі: боршч, што царскім звецца,
За ім расольнік старапольскі падаецца,
Ў які пан Войскі, маючы свае сакрэты,
Укінуў колькі перлаў і са дзве манеты
(Такі расольнік чысціць кроў, здароўю служыць).
Далей другія стравы. Хто ж бы мог падумаць
Запомніць невядомыя ўжо ў нашы часы
Кантузы розныя, аркасы і блямасы,
Пінэлі і памухлі ці там фігатэлі,
Цыбэты, піжмы і драганты, і брунелі.
А рыбы! Той ласось вядомы дунаецкі,
Ікра вянецкая і асяцёр турэцкі,
Шчупак галоўны, падгалоўны і лакетны,
І камбала, і карп стары, і карп шляхетны!
Ўканцы сакрэт кухарскі: рыбіна старанна
З канца падсмажана, а далей запякана,
А пры хвасце, як заліўная, зрыхтавана.
А госці не пыталі, як завуцца стравы,
Зусім іх не крануў і той сакрэт цікавы,
На ўсё салдацкія былі ў іх апетыты,
Абы часцей венгерскім келіх быў наліты.

Сервіз жа ў гэтым часе ў фарбах адмяніўся [63] У шаснаццатым і на пачатку семнаццатага стагоддзя ў эпоху росквіту мастацтваў нават банкеты рыхтаваліся мастакамі і былі поўныя сімвалаў і тэатральных сцэн. На слаўным банкеце, наладжаным у Рыме для Льва X, знаходзіўся сервіз, які прадстаўляў пачаргова чатыры пары года; ён, пэўне, служыў узорам радзівілаўскаму. Сталовыя звычаі адмяніліся ў Еўропе каля паловы васемнаццатага стагоддзя, у Польшчы пратрымаліся найдаўжэй, чым у іншых краінах. ,
Ачышчаны ад снегу, зеленню пакрыўся,
Бо лёгкая, цяплом у залі разагрэта,
Растала ўжо пялёнка беленькая гэта,
Адкрыўшы дно з-пад снегу і з-пад цукру-лёду,
Дык краявід ажыў другой парою года,
Заззяў зялёнаю шматколернай вясною.
Вось збожжа раптам узнімаецца сцяною:
Шафранавай пшаніцы ўстаў шнур залацісты,
Палетак жыта серабраны і квяцісты,
Расце і грэчка, зробленая з шакаладу,
I яблыкі, і грушы пазіраюць з саду.

Ледзь госці маюць час аддаць прызнанне лету
І дарма просяць, каб пару прадоўжыць гэту,
Сервіз, нібы планета, цвёрда кіраваны,
Пару мяняе. Краявід залататканы,
Сагрэты ў памяшканні, колеры згартае:
Пажоўклі травы, ліст чырвоны аблятае,
І ўжо асенніх ветраў чуюцца павевы.
І вось, нядаўна стройныя такія дрэвы
Стаяць аголеныя, бы ў чаканні скону.
Так засталіся толькі палкі цынамону,
Галінкі лаўравыя там, дзе лес быў цёмны.
Замест іголак хвоі, кмен застаўся скромны.

Дык госці, папіваючы віно, пачалі
Ламаць галлё, сукі — закусваць імі сталі
А Войскі абыходзіў свой сервіз наўкола
І пазіраў на ўсіх з трыумфам і вясёла.
Дамброўскі Генрых выразіў сваё здзіўленне
І мовіў: «Ці кітайскія мы бачым цені?
Ці мо Пінэты бесаў вам прыслаў на службу [64] Пінэты — слаўны на ўсю Польшчу штукар. Калі ў нас гасцяваў, не ведаем. ?
Ці ўсе ў Літве з сервізамі трымаюць дружбу
І гэтакім старым балююць абычаем?
Скажы мне, бо я ўсё жыццё правёў за краем».

«О не, — прамовіў Войскі,— мой яснавяльможны
Пан генерал, тут не якісьці чар бязбожны!
А толькі памятка аб тых бяседах слаўных,
Якія у дамах бывалі старадаўніх,
Калі наш край яшчэ магутны быў, багаты!
А стравы ўсе вось з гэтай кнігі мною ўзяты.
Пытаеш, ці ў Літве звычай стары хаваем?
На жаль, сягоння новым сталі жыць звычаем.
Не раз крычыць паніч, што ён не церпіць збыткаў,
А скупіцца гасцей карміць, падаць напіткаў,
Венгерскага шкадуе, цешыцца шатанскім
Маскоўскім сфальшаваным нейкім там шампанскім,
А потым вечарам праграе столькі ў карты,
Што баль на сто пярсон сум гэтакіх не варты.
А нават (бо што маю, то скажу адкрыта,
І хай пан Падкаморы не глядзіць сярдзіта)
Калі задумаў за сервіз я гэты ўзяцца,
Дык на’т пан Падкаморы стаў з мяне смяяцца!
Казаў, што з гэтай старасвецкае махіны
Забаўка можа быць для дробнае дзяціны,
А гэтакіх гасцей яна напэўна знудзіць!
Суддзя і той казаў, што толькі ўсіх утрудзіць!
Аднак, на колькі бачу з вашага здзіўлення,
Сервіз мой быў прадметам нават захаплення.
Магчыма, што ўжо я ў мае старыя годы
Такіх гасцей прымаць не буду мець нагоды.
Пан генерал, відаць, толк ведае ў бяседзе,
Прашу ўзяць гэту кнігу — згодзіцца вам недзе,
Як будзеце прымаць манархаў, чэсці вартых,
А можа, нават і самога Банапарта.
Ды перш скажу, як кніга кухарскай навукі,
Вось гэта, трапіла дзівосна ў мае рукі».