Уладзімір Емяльянчык: «Нарадзіўся я ліцьвінам…»: Тадэвуш Касцюшка

Перад Вамі выданне, галоўны ініцыятар і фундатар якога — культурны асяродак «Беларусь» г. Алматы. Гэта не першая наша акцыя па ўшанаванні памяці славутага суайчынніка: пры канцы 1991 года мы ў сваім звароце нагадалі нашым землякам, а таксама дзяржаўным і грамадскім арганізацыям Злучаных Штатаў Амэрыкі, Польшчы, Францыі пра набліжэнне 250-годдзя з дня нараджэння Андрэя Тадэвуша Банавентуры Касцюшкі, звярнуліся да тагачасных пасланнікаў ЗША ў Расеі і Казахстане з такім жа лістом, выпусцілі значок «Тадэвуш Касцюшка. За вольнасць нашу і вашу. 1745–1817», стварылі фонд «Марачоўшчына — Т. Касцюшка» і яго філію ў Івацэвіцкім раёне Беларусі, імкнемся стварыць хоць бы часовы дом-музей Касцюшкі ў Косаве да яго юбілею і г.д. Усё гэта, зразумела, робіцца без усялякай камэрцыйнай выгады, амаль без дапамогі дзяржаўных органаў Беларусі, але пры маральнай падтрымцы многіх сведамых людзей, перадусім Адама Мальдзіса, Язэпа Юхо, Алега Трусава, Зміцера Бубноўскага. Асабліва своечасовая тая ўвага, якую аддае ўшанаванню памяці сына беларускай зямлі, брыгаднага генерала войска Злучаных Штатаў Амэрыкі, героя вайны за незалежнасць гэтае краіны, яе амбасадар у Рэспубліцы Беларусь сп. Дэвід Сўорц.

Часта пытаюцца, што вымушае нас, жыхароў далёкай ад Беларусі Алматы, ахвяравацца сродкамі, траціць свой час на ўшанаванне памяці, на жаль, мала вядомага многім грамадзянам Беларусі Тадэвуша Касцюшкі.

Па-першае, гэта паралелі, якія знаходзяць на сваім жыццёвым шляху многія цяперашнія беларусы блізкага замежжа з лёсам знакамітага земляка. Тадэвуш Касцюшка сцвярджаў, што ён — ліцьвін (па-сучаснаму — беларус) і імкнецца служыць сваёй радзіме — Вялікаму Княству Літоўскаму, але яго, вядомага генерала з баявым досведам, не дапускалі на службу. Касцюшка выступаў супраць анексіі Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй Вялікага Княства і Польскага Каралеўства, узначальваў паўстанне супраць захопнікаў. Ідэі і справы гэтага паўстання ўжо амаль 200 гадоў натхняюць пакаленні беларусаў на барацьбу за сваю незалежнасць. Вайсковы і палітычны талент Тадэвуша Касцюшкі прызналі і шанавалі яго сябры (Дж. Вашынгтон, Т. Джэфэрсан і іншыя), праціўнікі (А. Сувораў, Кацярына ІІ, Павел І, Аляксандар І, Напалеон ды іншыя). Касцюшка не стаў дапамагаць Напалеону ў яго вайне супраць Расеі, але не стаў ён і на бок Аляксандра, бо бачыў, што чужынцы не дадуць сапраўднай незалежнасці яго Бацькаўшчыне. Касцюшка рабіў усё, каб палегчыць лёс палонных беларусаў і палякаў, якія змагаліся ў войску Напалеона.

У Савецкай Беларусі пра Тадэвуша Касцюшку імкнуліся не ўспамінаць: касавалі асобныя спробы адрадзіць Марачоўшчыну як нацыянальны музей, прапагандавалі праз Кобрынскі музей ды іншымі шляхамі ідэі Суворава і памяць пра яго як сымболь вайсковай магутнасці Расейскай імперыі, не дапускалі імя Касцюшкі ў гістарычную беларускую літаратуру, сцвярджалі, што ён паляк, і г.д. У сучаснай Беларусі нямала людзей, якія засвоілі гісторыю паводле Карамзіна-Абэцэдарскага, і Касцюшка для іх — чужынец. Таму нялёгка далося перанайменне вуліцы Чырвонаармейскай у Косаве на, бадай, першую ў Беларусі вуліцу Касцюшкі. Яшчэ болей складаныя «гульні» назіраюцца цяпер пры адводзе надзелу зямлі пад комплекс часовага доміка-музея Касцюшкі ў Косаве.

Вельмі многія беларускія афіцэры бачаць, што іх, як у свой час Касцюшку, таксама стараюцца не дапусціць у беларускае войска. Вельмі абыякавае сёння стаўленне многіх дзяржаўных органаў да беларускай мовы як дзяржаўнай, да прытоку нацыянальна сведамых беларусаў — навукоўцаў, інжынераў, дзеячоў розных галінаў культуры ў межы Бацькаўшчыны, да пашырэння і ўмацавання нацыянальнай сведамасці ў колах навуковай і тэхнічнай інтэлігенцыі.

Па-другое, ушанаванне памяці Касцюшкі ў Беларусі як вядомага ўсяму свету вайскова-палітычнага дзеяча адкрывае для нас новыя старонкі мінуўшчыны нашай Айчыны, вымагае сістэмнага разгляду беларускай ваеннай гісторыі, развіцця нацыянальнай палітычнай думкі.

Па-трэцяе, у сённяшняй Беларусі ды за межамі многіх палохаюць беларускім нацыяналізмам. Жыццёвы прыклад Касцюшкі паказвае, што можна любіць сваю Бацькаўшчыну і зрабіць для яе надта многа без шкоды для людзей іншай нацыянальнасці і незалежна ад таго, жывеш ты сёння на радзіме ці далёка ад яе.

І ўрэшце, не трэба забывацца, што Тадэвуш Касцюшка вельмі шмат зрабіў для станаўлення незалежнасці ЗША, Польшчы, Францыі. Яго там добра памятаюць і ўшаноўваюць. Гэта робіць дачыненні тых гаспадарстваў да Беларусі як да дзяржавы, што будуе сваю незалежнасць, болей цёплымі. Многія краіны, каб стварыць такое пацяпленне, затрачваюць нямала намаганняў. Чаму ж сёння не выкарыстоўваць гэта ў інтарэсах народа Беларусі?