Кастусь Цвірка - Сцежка дадому

Толькі гэтак калола
нязвыклае слова — гестапа!
...Двое добрых людзей
да нелюдзяў трапілі ў лапы.

О, як іх дапытвалі ўмела —
з падмогай навукі!
Жалезам хітрым выкручвалі
іх сялянскія рукі.

Рукі, што ведалі толькі
тронку плуга ды граблі.
Што над пасцелькай дзіцячай
снавалі, як гралі!..

I вось да сцяны іх паставілі —
крычы не крычы пад вачэй гэтых лёдам...
I ўпалі яны — бывайце, няспраўджаныя надзеі!
У тым лёху,
Глухім,
голым...

Ды ў свеце застаўся
іх голас.

* * *

Не, не кажыце мне — вайна
Не пахавана ў сорак пятым,
Усё яшчэ курыць яна
У свеце, як струна, напятым.

Ад галасоў эфір гудзе,
Ляцяць газеты ў свет гайнёю.
Не на жыццё, на смерць ідзе
Вайна між праўдай і маною.

Памалу топіць лёд вясна,
Ды шчэ далёка да парадаў.
О як жа часта шчэ мана
Усё-ткі верх бярэ над праўдай!
Дык ці ж сядзець байцу ўбаку
Ад бітваў ярасных стагоддзя?
На фронце мы з табой, пакуль
Пад сінім небам крыўда ходзіць!

* * *

Трасе, трасе планету праз гады,
I ходзім мы па ёй, як па плытах.
Трывожна ў сэрцы: можа, сапраўды
Трымаецца зямля на трох кітах?

Кіты, кіты, я знаю, цяжка вам:
Ад складаў бомб трашчыць наш шар
зямны.
О як бы памагчы мне тым кітам,
Кіты — хаця б не падвялі яны!

* * *
Жыць без трывог? Не злавацца?
Не лаяцца? Не кіпець?
Не гневацца? Не абурацца?
Крыўду і здзекі — цярпець?

Адно берагчы свае нервы —
Сябе б надалей захаваць?
На ўсё ж астатняе, што пад небам,
Пляваць?

Б'е чалавека кіем
П'яная хеўра — хай?
Мары хавае людскія
У стол-труну бюракрат — чхай?
Хай, што нейкі праныра
Уладу — няма саладзей! —
Недзе за морам-вірам,
Як торбу, украў у людзей?

Радуецца: як з воска,
Усё цяпер з іх ляпі —
Гаці гаці, у войска
Стрыжы ўсіх — стойце, слупы!

Рот жа адкрыеш, пярэчачы,
Рукамі вашымі ж вас
(Чакаць ад яго чалавечнасці?),
Як мух, перагубіць ураз.
Край стрыножыўшы страхам,
Душ валадар,
Дзесь бомбай ужо размахвае,
Са светам гуляе ў пажар.

Не згледзіш — пагоніць вецер
Іскры далей, без дарог...
Жыць без трывог у свеце,
Поўным трывог?

* * *

Жыцця нястрымны ход!
Не згледзеў: бы пірога,
Яшчэ адзін во год
Адчаліў ад парога.

Ён толькі ж што званіў,
Нібы званамі, днямі,
А ўжо — глядзі — з агнямі
Паплыў, паплыў, паплыў.
Не павярнуць назад
Яго ніякай сілай:
Уміг яго ў свой спрат
Гісторыя ўмясціла.

Падлічваю, чым год,
Мне дадзены, я поўніў:
Ці мо не варт таго,
Каб я яго запомніў?

Не, год змаганцам той
Усё ж быў: зацяжную
З адвечнай цемнатой
Упарта вёў вайну ён.

Пабач: з эпох сляпых
Дайшоўшы нейкім шляхам,
Сядзяць шчэ, як струпы,
Ў людзей на шыях шахі.

Ды цёмныя з вякоў
Народы уваскрэслі:
Хапуг-гвалтаўнікоў
Страсаюць з тронаў-крэслаў.

Світае на зямлі.
Ды ўсход такі чырвоны:
Хто ж без крыві калі
Зрываў з сябе карону?

Свет кабалы — на злом!
Мацнее рэха боя:
У барацьбе са злом
Хай не ржавее зброя!

З няпраўдаю вайна
Кіпіць у нас у кожным:
Ці ж быць у свеце нам
Староннімі ў ёй можна?

Ты што, скажы, зрабіў,
Каб час прыблізіць зорны?
Ці дарам пратрубіў
Год, гэткі непаўторны?

* * *

А ўсё-такі Розум —
наш, не электронны —
Айсбергі догмаў
у свеце тараніць,
I падаюць — чую —
з наседжаных тронаў,
Як пераспелыя грушы,
тыраны.

А гэтак жа шчыра,
а гэтак жа чэпка
За троны трымаліся —
рук не расчэпіш!
Тыраны над тронамі
трэсліся трасцай —
Не адарваў бы ад тронаў іх
трактар!

А як жа старанна —
з розумам, з толкам —
Сябе ўцэментоўвалі —
утрымацца б толькі!
У кожным скверы маленькім,
бонзы,
Свой лік адлівалі
ў бетон ды ў бронзу!

У зубы гісторыі
ўкладвалі цуглі,
На мову людскую
вешалі пломбы —
Хадзілі ля іх толькі
еўнухі цугам,
Фіміям ім курылі
паэтаў плоймы!..

Званчэюць у свеце
свабоды бомы,
Маўчанне людское
ўзрываецца бомбай,
I падаюць з тронаў
(каму патуралі),
Як пераспелыя грушы,
тыраны.