Кастусь Цвірка - Каласы

Дарэмна: у вянку яловым —
Вуглі ды некалькі цаглін.
Дыміць па печышчах вясковых
Расліна горкая — палын.

Той чорны дзень — як цень далёкі,
Ды ўсё запомніў гэты кут.
Па сёння — ледзь ступі — сарокі
Спалохана стракочуць тут.

Песня партызана

Ты думаў, фашыст,
што кінуўшы голае цела маё
Ў лёд сцен,
Ты ўсё ў мяне адабраў:
кашулю,
якая ад смерці халоднай ратуе;
край мой,
што буслам клякоча над галінастай вярбою;
мову маю беларускую,
што з веку крыніцай у хатах цурчыць,
не сціхаючы;
волю,
што крылы дае для самых высокіх палётаў.
Ды ты пралічыўся:
забыў ты пра песню,
якая ў сэрцы маім засталася.
І гэтая песня вярнула мне ўсё:
кашулю,
якая ад смерці халоднай ратуе;
край мой,
што буслам клякоча над галінастай вярбою;
мову маю беларускую,
што з веку крыніцай у хатах цурчыць,
не сціхаючы;
волю,
што крылы дае для самых высокіх палётаў!

* * *

Як анямеўшы, стаялі тады мы
Пад талеркамі радыё...
Гараць гарады...
Градам
Білі словы па нас.
Як жа так дапусцілі?
Дзе мы былі дагэтуль?
Гарбелі спіны,
урасталі ў плечы берэты.
Так, мы былі ў сябе
(о, як мы забывалі на свет,
што рассцілаўся за вокнамі
ў мачтах i кветках),
Так, мы былі ў сябе —
у сваіх кватэрах-клетках,
у цэхах-клетках,
Так, у сябе—
у сваіх рэбраў
клетках...
I вось—
па галаве, як прутам жалезным:
Вайна!..
Не спіце ж, не спіце, не спіце цяпер —
на галовы, на рукі, на вочы,
на дзіцячую даверлівасць душ —
Бомбавы душ!
Бомбавы душ!
Маўклівыя,
мы адзявалі бушлаты,
Плугі свае i станкі пакідалі,
на плечы ўскідвалі
аўтаматы.
Ішлі —
заладзіць-забіць пралом
(ад Чорнага да Балтыйскага мора ў граніцы
i ў сэрцах пралом,
праз які ляцелі агонь, жалеза i смерць).
Чатыры гады (без аднаго месяца)
мы заладжвалі гэты пралом.
Не бярвеннямі, не жалезам,
не бетонам, не гравіем,
не цэглаю, не зямлёй —
Самімі сабой!
Самімі сабой!..
2О мільёнаў (гэта ўсяго па статыстыцы)
Легла, як скалаў, нас,
Каб заладзіць
Гэты пралом.

Вучыцца ў Леніна нам трэба

Вучыцца ў Леніна нам трэба
Стойкасці:
ні вецер ледзяны,
што зносіў стрэхі ў Шушанскім,
ні шквал праклёнаў зрынутага класу,
ні лес штыкоў, што атачалі Край Саветаў,
Яго не пахіснулі нават.

Вучыцца ў Леніна нам трэба —
Мудрасці:
ён не трымаўся мёртвай літары ніколі,
як палачкі трымаецца сляпы,—
глядзеў жыццю ў вочы.

Вучыцца ў Леніна нам трэба —
Дзелавітасці:
ніколі не кідаў ён слоў на вецер
i не даваў жыцця балбатунам
(з дзвярэй яго,
нібы з бутэлькі корак,
выскаквалі яны).
Вучыцца ў Леніна нам трэба —
Працавітасці:
нібы патроны порахам,
ён запаўняў усе мінуты працай.

Вучыцца ў Лепіна нам трэба —
Смеласці:
ён свет перавярнуць
не пабаяўся!
Вучыцца трэба нам у Леніна —
Сумленнасці:
усёй эпохі нашай
стаў сумленнем ён!

Герцан

Ляціць вазок. Раўніны снегавыя.
Бывай, мой край, бывай, бывай, Расія!
Бяру з сабой смугу тваю i зоры,
Твае бары, прасёлкі, тваё гора.
Няхай слупы мільгаюць верставыя —
Я не ўцякаю ад цябе, Расія.
Я не цябе, Расія, пакідаю —
Кідаю бенкендорфаў, мікалаяў,
Ярмо сваё, ўладзіміркі, казармы
Ды вас, літаратурныя жандармы.
О як яны цябе ўсе акруцілі,
Аблыталі, Расія, аглушылі!
Так моцна спіш ты ў снягах. Паслухаць:
Ад мора i да мора — глуха, глуха.
А голас хто падасць — жандармаў зграя
Ўміг рот заткне тут, аплюе, аблае.
Расія, я не здраднік твой, я воін,
Я еду зброю гартаваць да бою.
Так, еду, ды з табою я да скону,
Я стану, знай, Расія, тваім звонам,
Праўдзівым, непадкупным i магутным,
Каб быў ва ўсёй імперыі ён чутны,
Каб цар дрыжаў, пачуўшы гэты звон,
Каб рухнуў вобзем самаўладдзя трон
І на абломках тых, пад небам сінім,
Нарэшце ўстала Новая Расія.

«Гапон» В. Дуніна-Марцінкевіча ў мінскай кнігарні, 1855 год

— Ці бачыла, пані Альжбета:
Кніжка, пісаная беларускаю мовай! Ха-ха!..

— Як?! Гэтай хамскай, мужычаю,
пастуховай? Хі-Хі!..

— Мо і пісалі для хама,
што возіцца з гноем няспынна? Ха-ха!..

— Што спіць у бруднай халупе сваей
са скацінай! Хі-хі!..

— Mo пан аўтар зрабіць мужыка
грамацеем мяркуе? Ха-ха!..