Кастусь Цвірка - Каласы

Першы крык

Ay, айкумена!*
Каметай
рассек я сцяну нематы.
Ад бабчыных пальцаў вось гэтых
i да нябёс яснаты —
ярасны крык.
Гэта —
продкаў
спрасованыя галасы.
Ау, айкумена!
Глотка
мая перапоўнена
(«Сын!»).
За вокнамі — ходзяць вёдры...
Рыпяць па сяле жураўлі...
I дзядзька ў белай кашулі
(ён вёз паўз платы канюшыну з Альхоўкі)
каня ля вакна прыпыніў...
Я -
з самага ціхага краю
(замарудзілі й рэкі там бег).
Ау, айкумена!
Гукаю
галасамі радзімы табе!

* Айкумена - населеная частка зямлі.

* * *

За Стоўбцамі, дзе, як паданне, ноч,
Каціў мне Неман серабро да ног.
У яснай, як пяць пальцаў, глыбіні
Тапіў ён, не хаваючы ані,
Змяю, Пегаса, Рыб, Вялікі Воз
I пастуха двурогага нябёс.
Якая прыгажосць!
Ды ў дзіўнай той цішы
Чагосьці не хапала ўсё ж душы...
Раптоўна збоку, там, дзе белы плёс,—
Як нож у ноч, застылай хвалі ўсплёск!
Ды гэта ж, ледзь ні побач, паўз кусты
Ішлі, гнучыся у дугу, плыты —
Па Млечным Шляху, па маладзіку,
Па неба скінутага цаліку!
Агонь пабліскваў па плытах. Пры ім
Стаяў хлапец з цыгаркаю i пхаў
У бераг жэрдкай; дзядзька на спіне
Ляжаў i хроп — між зор відаць быў нос!
І сэрца тут мае, якое штось гняло,
Устрапянулася у момант, ажыло.
Я зразумеў, прырэчных плёсаў госць:
Найлепшы той пейзаж, дзе людзі ёсць!

Даяркі

Пад восеньскім сонцам няяркім,
Чакаючы пастухоў,
Усмешлівыя даяркі
Пляткараць пра жаніхоў.

Ці ж дома ўседзець дзяўчатам —
Стаяць пад вецярком.
Як малако, халаты
I шчокі — кроў з малаком!

Даяркам — мілым, прывабным,
Не трэба чужога святла:
Усе, што патрэбна, фарбы
Ім шчодра прырода дала.

Не раз тут страчалі, бывала,
Пеўневы галасы.
Iм губы зара фарбавала,
Што ззяла ў кроплях расы.

Бялілі ім шыі міла
Крыніцы — летам, зімой.
А валасы залаціла
Дзяўчатам сонца само.

* * *

Народ мой — высокае дрэва шматлістае,
якое ўсё весялей на
Планеце гамоніць,
пускаючы
новыя парасткі i галіны.
Карэнні гэтага дрэва —
гісторыя...

Балада пра Хатынь

Была на Зямлі (у Лагойскім раёне, на Беларусі)
веска сасновых хат — Хатынь.
Там гуляла ў вокнах сінь,
на сонцы грэліся гладышы i слоікі,
якіх уздзявалі на тын.
Там поле вясною аралі,
жытам i лёнам зямлю засявалі,
Там песні свае (такіх нідзе не пачуеш!)
на купалле i на дажынкі спявалі.
Там маці, выцягваючы з вузялка
скупыя рублі,
дачушцы панчошкі купляла,
А як гуляць маладу пускала,
выходзіла за вароты,
рог хусткі кусала.
Праводзіў хлопец дзяўчынку
да гэтай вось брамкі;
даверліва рукі свае міламу аддавала —
I ад вакна адыходзіла маці,
усю ноч вачэй не змыкала...
Аднойчы прыйшлі сюды людзі ў зялёных фрэнчах
З арыйскімі сваімі ідэямі,
З кулямётамі
i запалкамі.
Вочы былі ў ix з халоднага лёду,
сэрцы — з каменю.
Кажуць, тады далека з дымам ляцеў
людскі развітальны крык.
Была на Зямлі (у Лагойскім раёне, на Беларусі)
веска сасновых хат — Хатынь.
Сёння на месцы Хатыні —
пустыня.
Хто галаву не схіліць,
пачуўшы пра гэта:
На цэлую вёску людзей
асірацела планета!
Сталі попелам сівым
i вочы, i рукі, i ўсмешкі;
Навек загінула (і ніколі ўжо не ўваскрэсне!)
людская душа — песні...
Нядаўна —
у памяць пра вёску Хатынь,
у памяць пра іншыя ўсе Хатыні —
Павесілі архітэктары
на яе папялішчы званы.
Падзьме вецер, які варот i аканіц шукае,
I — звоняць яны.
Звоняць званы.
Звоняць званы.
Ці чуеш ты, шар зямны,
Хатыні тваёй
званы?

Хадыка

Вёска Хадыка (Нова-Цярушкаўскі
сельсавет Салігорскага раёна), якая
ўзнікла на месцы легендарнага ўрочы-
шча, у час вайны была разам з людзь-
мі спалена нямецка-фашысцкімі захоп-
нікамі.

Дубы ды сосны. Хвошч ды вязель.
Жывіцы выстаялай хмель.
Я думаў: стрэне, даўгавязы,
Над звонкай студняй журавель.
Я думаў: сопочную казку
Раскажуць ліштвы, a ў акне
Адчыніць вейкі — калі ласка —
Блакіт нябесны ў сэрца мне.

Я думаў: ля прысад рабінавых,
На вуліцы, дзе мурава,
Акружыць стайкай вераб'інай
Мяне вясковая дзятва...