Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі - Год беларуса - Вершы. Вершав. апавяданні. Публіцыстыка

Паглядзеўшы, дык, здаецца,
Не найгорш у нас жывецца,
А прызнацца, даліпан,
Усюды лгарства ды абман.
I не трэба многа рыцца,
Каб шукаці ды дзівіцца.
Паслужыць можа цяпер
Хіба гэтакі прымер.
Пры сталіцы люднай, спорнай,
На зямліцы жырнай, чорнай,
Між узгоркаў і раўнін
Там пасёлак быў адзін.
У тым пасёлку зухаваты
Дык селянін жыў багаты,
Бо ячмень хвацка радзіў.
Не найгорай дзядзька жыў!
Меў скацінку, грошай, хлеба
I ўсяго, чаго патрэба.
Ды сказаўшы акурат,
Быў той дзядзька скупават.
А прымаўка ёсць, мой браце,
Што скупы два разы траце.
Дык і з ім, сказаць, падчас
Так бывала іншы раз.
Раз было вось так аднака:
Укарміў ён падсвінака,
Як бы гэта вам сказаць,
Пудоў шэсць, а можа, пяць,—
Нібы вылепіў із цеста.
I павёз яго у места,
Спадзяваўся дзе, відаць,
Вельмі дорага прадаць.
А хацеў за свінку гэну
Ды трайную узяць цэну.
Таргаваў другі, глядзеў,
А купіць то не хацеў.
Прастаяў так торг, і годзе!
Аж пад вечар падыходзе
Да тавару сябра чыст,
Кажа: «Буду арганіст
I даўно хаджу па рынку,
Для ксяндза шукаю свінку.
Ваш тавар мне па душы,
Дайце зробім барышы».
I уміг, зараз без мукі
Перабілі ў торгу рукі.
«А па грошы сходзіш, Вашць,
Да касцёла — ксёндз аддасць.
Тож не дома, а ў дарозе:
Паляжыць свінчо на возе.
Мы з Вашэцяю уміг
Сходзім разам удваіх».
I вандруюць да бажніцы.
Ажно там у спавядніцы
Ксёндз вікары, дабрадзей,
Спавядаў сваіх людзей.
Пастаяўшы у народзе,
Да ксяндза ён падыходзе.
Стаўшы ціха пры акне,
I на вуха шапяне
Ды з вачэй пускае слёзкі.
Кажа: «Я з далёкай вёскі,
Тут дурнога брата меў
I да спозедзі прывеў».
I як там стаяў з ім радам,
Адступацца узяў задам
I убіўся у народ
I з касцёла ды у ход!
Ксёндз па сябра паглядае.
Бачыць, нешта ён міргае,
Дык гамоне: «Ну, кленцай!»
А той кажа: «Грошы дай!»
«Што за грошы?» — ксёндз пытае.
А той зноўку паўтарае.
Кажа: «Войча, не круці,
А за свінку заплаці!
Не патрэба было слаці
Арганістага купляці,
А так стаў, не варажы,
Толькі грошы палажы».
Здагадаўся ксёндз: ці чулі,
Хіба жулікі надулі!
«Вашэць, дык скарэй ідзі
I ці конік ёсць, глядзі».
Той на двор ў вялікім руху,
Ажно свінкі ані духу.
«Сябра» як упаў ў агонь.
Шчасце, што астаўся конь.

Гавораць людзі, што спрадвеку
Жылося цяжка чалавеку:
Цярпеў заўсёды бедны стан,
Бо яго крыўдзіў цар і пан.
Кажуць, што некалі, бывала,
Крыўды і слёз было нямала,
Але сказаць, і ў гэты час
Бывае моташна не раз.
Цяпер усюды ўголас баюць
I надта многа абяцаюць
Багацця і дабра ай-вай! —
Што ўжо на свеце будзе рай.
Але, як кажуць, абяцанка
Бывае для людзей спадманка
I радасць толькі для… дурных —
Такая гутарка старых.
Слабейшаму заўсёды цяжка.
Не — то і шэрая сярмяжка
Не раз твой карк худы сагне,
А можа, іншы скажа: не?
Даводзілася ўсім нам дужа,
Але найгорш таму, хто служа.
Той і сягоння пацярпеў,
Каторы з службы хлеб свой еў,
Хоць служба, як вялося здаўна,
Адна другой была не раўна.
Не будзем тога разбіраць —
Я аб сабе хачу сказаць.

У адной закінутай старонцы,
Гдзе ў дзень пагодны свеціць сонца,
Гдзе ўлетку — дождж, зімой — мароз,
Там я радзіўся, там і рос.
Бацькі мае хоць і хацелі
Мяне вучыць, але не мелі
Адкуль бы спосабу узяць,
Мяне ў навуку каб паслаць.
Ацец мой быў чалавек працы,
Служыў ў дварэ ён пры палацы
I там за працу і свой пот
Браў сарачню рублёў на год.
Само сабой, ў такія часы
Не мог аддаць мяне у класы,
Але затое, відзеў Бог,
Што ён зрабіў тае, што мог.
Дастаў надзел тры дзесяціны,
Крыху пашні, крыху бяліны,
У мястэчку шчупленькі пляцок
I збудаваў для нас дамок.
Матка мая, дык сказаць гэта,
Была гаротная кабета,
I вельмі мала светлых дней
На долю выпадала ей.
Мяне яна вельмі любіла,
Чытаць па кніжцы навучыла
I ставіць, помню як цяпер,
Кружкі і палкі на папер.
I гэтак — без вялікай штукі —
Усёй было маей навукі,
Але й праз гэту ўжо навек
Я стаў пісьменны чалавек.
Хоць я да гэтакай работы
Не вельмі многа меў ахвоты,
I, праўду божую сказаць,
Любіў я лепей пагуляць.
Але хто з нас ды без укору,
Не быў такім у гэну пору,
Калі нічуць не рупіць быт,
Абы не голы быў, а сыт?
Ой, гэты век! У людскім родзе
Чаму так скора ён праходзе?
I после той маленства час
Багат ўспамінкамі не раз.
Ён мне прамчаўся вельмі скора.
Прыціснула адразу гора,
Пазнаў адразу я бяду.
Дано так, мусіць, на раду,
А можа, баба, як купала,
На ўрокі спосабу не знала?
После і хрэст ўжо не памог.
А можа, гэтак судзіў Бог?
I, як усе з яго прыказу,
Змярлі бацькі мае адразу,
А я з парожняй калітой
Астаўся круглай сіратой.
Нягодныя насталі часы,
Як выйшлі скора ўсе запасы,
А тут якраз ішло к зіме —
Не сталі гульні науме.
А стала, як гавораць проста,
Нічога ўліць ані у вошта.
Тады прыйшлося спусціць нос.
Я думаў: згінуць трэба будзе.
Але перш Бог, а потым людзі
Сталі вучыць і памагаць,
Як трэба гора гараваць.
Як стаў саўсім я адзінокі,
Надумаў ехаць ў край далёкі,
Бо акурат у гэны час
За мора ехалі ад нас.
Але мужык — ён заўш варона:
Жаль стала роднага загона
Ды свайго ўласнага кутка,
Старэнькай цёткі і дзядка.
Вота ж я ў сваім хвальварку
Узяўся сам за гаспадарку
I папраўляцца стаў, але
Чуць не папаўся ў маскале.
I каб не дзед мой, каторы
Памёр у тыдзень па наборы.
Не захацеў на свеце жыць —
Пайшоў бы да цара служыць.
Паволі я крыху абжыўся,
Крыху паждаўшы, ажаніўся:
Дастаў кабету не на жарт,
Хоць, можа, быў яе не варт.
Хоць не з вялікае навукі,
Ды залатыя мела рукі,
Усё зрабіць сама магла —
I жонка добрая была.