Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі - Год беларуса - Вершы. Вершав. апавяданні. Публіцыстыка

I цяпер, і бывала ёсць здарэнняў нямала,
Як нямала на свеце народу,
Я йшчэ помню — ці чулі? — як нам правіў дзядуль
Адну дзіўну і смешну прыгоду.
— Дзеткі,— так ён гавора, — ў адным месцы,
за морам,
У Нямеччыне, эа часаў даўных,
Дзе край мудры, багаты і народ панаваты,
Трох зладзеяў было вельмі слаўных.
Вось адною парою мелі раду з сабою,
Куды кінуцца ім на ўздабычу?
Адзін кажа: «Да вёскі», другі кажа: «Да Моські»,
Старшы кажа: «Да пана, я зычу».
А яму гавораць тыя: «Там сабакі ліхія,
I замкі вельмі крэпкі да тога,
Ды жалезны аковы, мур высокі і новы,
I дварні, як на ліха, там многа».
«Э, няма што баяцца, толькі трэба узяцца,
А ўжо добрыя будзем мець гулі!»
I, падкраўшыся ракам, сыпнуў зелле сабакам,
Тыя зразу як відзіш паснулі.
I, вайшоўшы ад саду, дастаў нейку прыладу
Ды акно з рамкай выняў без мукі,
Сам палез у пакоі, стаў збіраць сёетое,
Што папала наскора пад рукі.
Ён там доўга стараўся і да скарбца дабраўся,
Што быў туга, як кіем, набіты,
У ім ляжала без конца і рублёў, і чырвонцаў,
На дне пояс із золата літы.
Там яны, да астатка ўсё абчысціўшы гладка,
Усе чыста куточкі і шпаркі [26] Шпаркі (польск.) — шчыліны. ,
Выйішлі, ўсё пазбіралі ды дзяліціся сталі
Між сабою без крыўды, без сваркі.
I ўзялі так класці на тры роўныя часці,
Але пояс быў вельмі прыгодзен:
За яго сталі брацца, пачалі тут спрачацца,
А ўступіць то не хоча ніводзін.
Старшы кажа: «Паждзіце, калатні не рабіце,
Бо дабра з таго пэўне не будзе,
Як нямашака згоды — пондзем да ваяводы,
Ён нас хіба найлепей рассудзе».
Але ведаць не шкодзе, што таму ваяводзе,
Дзе згарнулі багацця нямала,
3 чарады быць суддзёю над таей стараною
Акурат пад той час выпадала.
I суддзя той такую меў налогу брыдкую:
Любіў вельмі ён казкі, бывала,
Зіму, восень і лета трымаў хлопца на гэта,
I той баяў яму што папала.
Спаць — здаровы ці хворы — мусіў ў панскай
каморы,
У кутку пры дзвярах на памосце,
Пан, як толькі прачнецца, на хлапца адазвецца,
Каб ён баяў харошага штосьці.
Вот жа злодзей той старшы, пад вакном ціха стаўшы,
Абыдвом сказаў пільна паслухаць,
Сам палез да пакояў, лёг за хлопца спіною,
Таму зелле пад нос даў панюхаць,
А тады на трывогу нагой грукнуў ў падлогу
Ды захроп на ўсю панску камору.
Пан як відзіш прачнуўся, на хлапца навярнуўся:
«Кажы казку, ты шэльма!» — гавора.
Той, змяніўшы размову, пачаў казку такову:
«За гарамі, далёка на свеце
Было некалісь сталых трох зладзеяў удалых,
Двох малодшых, старэйшы быў трэці.
Яны ў ночку туманну к аднаму прыйшлі пану
(Дазналіся, што грошай меў многа).
Старшы знаў загаворы, дык палез да каморы,
На дварню сну навёўшы цяжкога.
Ён там лазіў і гнуўся, ажно ў скарбцы спынуўся,
Хоць той вельмі дарэчна быў схован,
Там, на самым вяршочку, як і ў нас, мой паночку,
Ляжаў пояс, із золата кован.
Злодзей гэны ўсё з дому падаваў быў другому,
А ўжо трэці адносіў йшчэ далей,
I вось гэткім парадкам, вельмі спраўна і гладка,
Таго пана начыста абкралі.
Па рабоце той смелай, як прыйшло да раздзелу,
Выйшла ў іх калатня немалая:
Раздзяліўшы ўсё гладка, за паяс выйшла звадка,
Яго кожан сабе забірае.
Як здаецца, паночку (ды сыпнуў із мяшочка),
Каму пояс павінен дастацца?»
А пан ціха і скора ужо сонны гавора:
«Во! старшому! — няма што пытацца!»
Як той вылез адтуля: «А што, — кажа, — ці чулі,
Што сказаў нам сам пан ваявода?»
Дык на тым асталося, што каму давялося,
I настала ізноў у іх згода.
Як дачуліся недзе ваяводы-суседзі,
Лезуць ў вочы і роўны, няроўны:
Людзі, к жартам ахвочы, кпяць, смяюцца за вочы,
А найгорай мясцовы духоўны.
Дык таму ваяводзе стала слухаць ўжо годзе:
Ён пусціў пагалоску такую,
Каб старэйшы той злодзей к яму смела прыходзіў,
Бо яму пан ўсё падаруе.
Неяк раз адвячоркам — серадой ці аўторкам, —
Як здаецца, вясенняй парою
Здаравенны мужчына, ростам са тры аршыны
Паявіўся у панскім пакоі.
Пан той зразу спужаўся ды ў таго запытаўся:
«Ты адкуль тут узяўся, як з ямы?
Мо ты пояс мне сплавіў, дый шчэ казку тут
правіў?»
«Гэта я, мой паночку, той самы».
«Вота ж табе, мой братка, выбачаю на гладка,
Можаш нат барыша спадзявацца,
Калі зробіш ты штуку духоўнаму ў навуку,
Каб я мог ды над ім адсмяяцца!»
«Добра! — гэны гавора. — Адсмяешся, і скора,
Абы толькі хватала ахвоты…»
I, пазваўшы дружакаў, злавіў дзве торбы ракаў
Ды забраўся да мудрай работы.
Пайшлі ў поўнач глухую у бажніцу у тую,
Што стаяла на краі ў аддалі,
Усім ракам на плечы наляпілі па свечы,
Запаліўшы іх, поўзаць пускалі.
Ды прыбраўшыся самі ўдвох паслугачамі,
Усё святло запаліўшы на кепства,
Старшы ўздзеў дзеля віду духоўную хламіду,
Пачалі разам правіць малебства.
Стораж, калі прачнецца, сам не знае, дзе дзецца,
Кінуў вокам праз шчыліну ўсюды
I са страхам, з трывогай пёр да дому дарогай,
Ледзь прамовіў ён: «Дзівы ў нас, цуды!»
Пастар наш працёр вочы: «Што за ліха па ночы?
Звар’яцеў чалавек мо часамі?»
Той склаў рукі на грудзі: «Там анёлы, не людзі,
У бажніцы ў нас моляцца самі!»
Дык і ён прыпёр скора, «Fаtеr Unser» [27] Fаtеr unser (нямец.) — ойча наш. ,— гавора,
На зямліцу упаўшы ніц тварам,
I слязінкі уроне, ажно гэны гамоне
Да яго, што стаяў прад алтарам:
«Браце, — кажа, — мой мілы, з боскай моцы і сілы
Табе ведаць сягоння патрэба
Насамперад вось тое, за жыццё за святое
3 душой, з целам ты пойдзеш да неба.
Толькі помні, мой браце, што сваё ўсё багацце
Для убогіх павінна астацца,
Ты ж праз месяц із дому, не сказаўшы нікому,
У дарогу павінен сабрацца».
I, святло пагасіўшы ды ракаў палавіўшы,
Пайшлі, смеючыся, дадому,
А наш пастар, што мае, усё скора збывае
I не кажа нічога нікому.
А тут з ветрам, бы хмарка, праляцеў месяц шпарка
I пара ўжо збірацца ў дарогу,
У адну ночку пануру, пад грымоты і буру
Далі знаць у бажніцы трывогу.
А духоўнікаў неба будзіць доўга не трэба:
Ён лічыў сябе госцем удому,
Дык як бачыш прыходзе і таксама знаходзе
Тое ўсё, што было месяц тому.
Яму госць напачатку кажа: «Вота ж, мой братка,
Я ад Бога сягоння прысланы,
Што ведаць патрэба, каб дастацца да неба,
Трэба лезці у мех скураны».
I духоўнік наш бача, як удвох паслухачы
Падстаўляюць вялізны мех — з пуню!
Ён, няпэвен, што будзе, склаўшы рукі на грудзі,
Сваю бедну галоўку ўжо суне.
Тыя, доўга не ждаўшы, крэпка мех завязаўшы,
Пацягнулі яго ад парога,
Толькі з меха стагнала, як яго падкідала,
Пакуль скончылась ў неба дарога,
Аж бурчэлі каменні, як цягнулі з сялення
На гару, дзе вісельня стаяла,
Там вяроўкай мех скора падцягнулі угору
I пайшлі, як ні ў чым не бывала.
А назаўтрае з ранку ваявода з нагайкай
I гасцей напрасіўшы сабранне.
Ды ўсёй грамадою акурат ў месца тое
Здумаў ехаць на паляванне.
Быццам ўрэчы не знае ды уголас пытае:
«А тут што? Йшчэ чаго не бывала!»
I, рубнуўшы палашам: «Я це, — кажа,—
пастрашу!»
Мех упаў, аж зямля застагнала.
А тут служкі прыпалі ды мяшок развязалі —
Адтуль пастар вылазе паволі…
Ваявода ж пацеху меў вяліку і смеху,
Жартаваў з бедака ён даволі.
I расказываць годзе, што найлепш выйшаў
злодзей.—
Стары баяў,— вось помніце, дзеці,
Як двох роўных збяруцца ды калі задзяруцца,
Карыстае заўсёды там трэці.