Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі - Год беларуса - Вершы. Вершав. апавяданні. Публіцыстыка

Жыў сабе дзяцюк Яська на свеце калісьці
I здумаў жаніцца для сваёй карысці.
I так, доўга не чакаўшы, ён адной нядзелькі
Сабраўся і паехаў да сваёй Анелькі.
Там яны, змеркаваўшы ўвесь свой стан сіроцкі,
Заручыны зрабілі на манер шляхоцкі
I, паводле ўставы і свайго сумлення,
Занеслі і два злоты на агалашэнне.
I Ясь у трэццю нядзельку, апрануўшы шубу,
Узяў сваю Анельку і павёз да шлюбу.
Ехаць, ды ў парадзе, дык было прыемна,
Але што ж, калі шлюбу не даюць дарэмна?
Духоўнік таўстапузы, як аконам панскі
(Відно, не знаў ён посту, мусіць, лютэранскі),
Пазваўшы маладога у сваю камору
I доўга не чакаўшы, так ён гавора:
«Слухай жа, Ясь міленькі, мой каханы сыну,
Ты гэтаку падобну бярэш дзяўчыну
I хочаш, каб парадна цябе павянчалі,
Дык дзесяць рублёў мусіш зараз даці
Ды, апроч тога, яшчэ з дружбы вясельнай
Трэба яшчэ што-кольвек для службы касцельнай».
Даць то было б не штука, гэта кожны знае,
Але штука ў гэтым, што не кожны мае.
I трэба яшчэ ведаць, што у пору гэну
Чырвоная паперка мела добру цэну.
Малады наш зжахнуўся, аж вышыблі поты,
Кажа: «Войчанька мілы, будзе дзесяць злоты».
А «войчанька» гаворыць: «За такія пянёнжкі
Магу табе шлюб даць, але з старое ксёнжкі.
Дык падумай жа сам ты і зваж належыце:
Якое ж тады ваша будзе усё жыцце?»
Падумаўшы, наш Яська так сабе гавора:
«Праз дзесяць рублёў на цэлы век гора?
За марных рублёў дзесяць цэлы век абрыда?»
Папёр як бачыш грошы пазычаць у жыда.
I хоць после Дыемны дзёр працэнт здаровы,
Але Яська затое браў шлюб з «ксёнжкі новай».

Што вайна нарабіла ўсюды шкод нямала
I што яна на свеце людзей папсавала,
Што праз вайну ўсюды дарагоўля будзе —
Дык аб гэтым не трэба капацца ў талмудзе.
Да чаго ні даткніся, дык без перабору
Ад мала і да вяліка ўсё пайшло ўгору:
Уздаражалі тавары, работы ў час гэны,
Але і на малітвы падняліся цэны.
У адным месцы зацішным і пэўным нібы
Знаў я гэны закутак і тыя сялібы,
Гдзе трэццім прыказаннем назбыт вельмі
грэшаць
I адзін на другога, як сабакі, брэшуць.
Народ там, як і ўсюды, на чужое ласы.
Пры чужых людзях добрых, ад радні далёка,
Жыла адна бабулька сабе адзінока.
Сёмы крыжык канчала, помніла «паўстанне»,
I закончыла жыццё у дзявочым стане.
Памерла, дык і годзе, так штодзень бывае:
Адзін родзіцца на свет, другі памірае,
Прыходзяць і адыходзяць, як вада руч’ямі,
Змяняюцца народы, але свет той самы.
Знайшоўся і пляменнік — прыпёр без аглядкі,
Так урэчы з жалю, на дзеле — па спадкі [21] Спадкі —спадчына. .
Але уперад трэба узяцца да дзела,
Трэба месца ачысціць, каб не смярдзела.
Дык з двара далі дошчак і пару мужчынаў,
Тыя выкапалі яму, збілі дамавіну,
Запраглі, як да звозкі гнілога тавару,
У голую цялегу недабойкаў пару,
Крыху старое саломы ўзяўшы на пасланне,
I павезлі бабульку на вечнае спанне.
Не было там спевакоў, ні з духоўных чыну,
Толькі крыж, са тры бабы і са два мужчыны.
Пляменнік жа наперад папёр як меў сілу,
Хацеў, каб духоўнік пасвенціў магілу.
А там не поп, не пастыр быў евенгеліцкі,
Але так, як патрэба — ды ксёндз каталіцкі.
Праўда, што не сам старшы, але вельмі шпарак.
«Плаці мне, — кажа, — зараз семдзесят пяць
марак!»
А гэны яму кажа: «Калі ж я не маю.
Пасвенці, войча, на возе, я сам пахаваю».
I, завярнуўшы коні ад другіх фурманак,
Падвёз бабу з дамавінаю аж пад самы ганак.
«Войчанька» ўзлаваўся, нібы дастаў шылам,
Хрысціўся вельмі шпарка і махаў крапілам
Так, што кроплі сыпнулі, ажно загудзела
I бадай што дасталі праз дошкі да цела.

3 ліку ўсіх святаў у цэлым годзе,
Мусіць, для нашага брата
Адзін Вялікдзень у нашым народзе
Будзе найбольшае свята.
Бо йшчэ прычына будзе такая,
Што яго ждуць ўсей душою,
Бо яно звеку так прыпадае
Заўсёды ранняй вясною.
Будзіцца са сну наша зямліца,
Расце на кусце лісточак
I зелянее тады травіца,
Ажыў жучок, матылёчак.
Шэра зязюля зранку і ўвечар
Яра кукуе у садзе,
Павее ціхі і цёплы вецер,
Пойдзе скаціна у стадзе.
I, акром тога, ў нашым народзе
Ёсць успамінкі такія:
Сеўшы на сонцы ды пры пагодзе,
Часта гавораць старыя,
Штораз да году адна бывае
На цэлым свеце часіна,
Вось, як тыкеля поўнач настане
Прад гэтым святам вялікім,
У памяць Хрыстова з мёртвых устання
Людскім скаціна гаворыць языкам.
Учуўшы гэта мову такую,
Адзін цікавы знайшоўся:
Хацеў падслухаць гутарку тую
Ды ў хлеў на вышкі забраўся.
А яму ждаці прыйшлось не мала,
Бо час паволі цягнуўся,
Аж неяк жудка ўжо яму стала:
Пад шапкай волас уздуўся.
Як толькі поўнач глуха прабіла,
Цішыня стала нямая
I, уздыхнуўшы, загаварыла
Сціха кабылка гнядая:
«Ой, цяжка праца на мае грудзі!
Маю работу не мілу:
Гаспадара бо мне трэба будзе
Всзці пазаўтра ў магілу».
Ён, як асінка, увесь затросся,
Хоць быў і смелай натуры,
Зусім без духу ў хату панёсся,
Мароз пачуўшы на скуры.
Прыпёр у хату, паў на краваці,
А там сямейка ўжо спала.
Застагнаў толькі: «Ой, дзеткі! маці!
Надта ж нядобра мне стала!»
Знахара з вёскі пакуль пазвалі
I варажбітку кабету,
I хоць курылі і шмат шапталі,
Ён скончыў жыццё да свету.
Галосяць дзеткі, галосіць матка,
Плача сямейка, ўздыхае,
Радні, суседзяў прыйшла грамадка
Трупу павезла гнядая.
Доўга аб гэтым усе даволі
Успаміналі, прызнацца,
Але затое ў хлеў слухаць болей
Людзі хадзіці баяцца.