Праспэр Мерымэ: Навелы

Убачыўшы бацьку, Фартуната пайшоў у хату. Хутка ён вярнуўся з міскаю малака і, апусціўшы вочы, падаў яе Джанэта... «Прэч ад мяне!» - грымотна крыкнуў бандыт. Потым павярнуўся да аднаго з вальтыжораў і папрасіў:

— Таварыш, дай мне напіцца.

Салдат паднёс баклагу, і бандыт напіўся вады, пададзенае чалавекам, з якім ён толькі што перастрэльваўся. Пасля ён папрасіў звязаць яму рукі так, каб яны былі не за спінаю, а крыжам ляжалі на грудзях.

— Люблю ляжаць з выгодаю, - сказаў ён.

Просьбу ягоную задаволілі. Пасля сяржант даў знак рушыць, развітаўся з Матэа, які не адказаў яму, і вальтыжоры хутка пайшлі да даліны.

Мінула ўжо хвілін дзесяць, а Матэа ўсё маўчаў. Хлопчык занепакоена пазіраў то на маці, то на бацьку, які стаяў, абапершыся на стрэльбу, і глядзеў на яго са стрыманым гневам.

— Добра ж ты пачынаеш! - нарэшце сказаў Матэа голасам спакойным, але страшным таму, хто ведаў гэтага чалавека.

— Татка! - крыкнуў хлопчык са слязьмі на вачах, падаўшыся наперад, нібы хацеў укленчыць.

— Прэч ад мяне! - злосна адказаў Матэа, і хлопчык, загаласіўшы, знерухомеў.

Падышла Джузэпа. Яна заўважыла ланцужок ад гадзінніка, што звісаў з-пад Фартунатавае кашулі.

— Хто табе даў гэты гадзіннік? - спыталася яна сурова.

— Дзядзечка сяржант.

Фальконэ схапіў гадзіннік і, ляснуўшы яго аб камень, разбіў ушчэнт.

— Жонка, ці маё гэта дзіця? - спытаўся ён.

Загарэлыя шчокі Джузэпы колерам зрабіліся як цэгла.

— Што ты кажаш, Матэа? Каму ты гэта кажаш?

— Тады гэты хлопец першы з нашага роду, што стаў здраднікам.

Фартуната загаласіў яшчэ мацней, а Матэа не адводзіў ад яго сваіх рысіных вачэй. Потым ён стукнуў прыкладам аб зямлю, закінуў стрэльбу за плячук і рушыў у макі, крыкнуўшы Фартуната, каб ішоў за ім. Джузэпа пабегла за Матэа і схапіла яго за руку.

— Гэта ж твой сын, - сказала яна дрыготкім голасам, упіўшыся чорнымі вачыма ў вочы мужу, нібы імкнучыся расчытаць у іх тое, што адбывалася ў ягонай душы.

— Адыдзі, - сказаў Матэа. - Я ягоны бацька!

Джузэпа пацалавала сына і з плачам пайшла да хаты. Яна ўкленчыла перад абразом Багародзіцы і пачала горача маліцца. Тым часам Фальконэ прайшоў крокаў дзвесце сцежкаю і спусціўся ў неглыбокі яр. Памацаўшы зямлю прыкладам, ён пераканаўся, што яна досыць мяккая і капаць яе не будзе цяжка. І месца падалося яму адпаведным.

— Фартуната, ідзі да таго вялікага каменя.

Хлопчык зрабіў загаданае і ўпаў на калені.

— Кажы малітвы.

— Татка, татка, не забівайце мяне!

— Кажы малітвы, - паўтарыў ён страшным голасам.

З плачам і перапынкамі хлопчык прачытаў «Патэр» і «Крэда». На заканчэнне кожнае малітвы бацька цвёрда казаў: «Аман!»

— Гэта ўсё, што ты ведаеш?

— Я ведаю яшчэ «Авэ Марыю» і літанію, што навучыла мяне цёця.

— Яна трохі задоўгая, але давай.

Хлопчык дагаварыў літанію амаль бязгучна.

— Ты скончыў?

— Ой, тата, даруйце! Прабачце мяне! Я больш так не буду! Я папрашу дзядзьку, каб з Джанэта злітаваліся!

Ён яшчэ гаварыў, а Матэа ўзняў стрэльбу, склаўся і сказаў: «Божа, даруй яму!» У роспачы хлопчык хацеў падняцца і кінуцца да бацькавых каленяў, але не паспеў. Матэа стрэліў, і Фартуната ўпаў нежывы.

Не зірнуўшы на сына, Матэа пайшоў па рыдлёўку, каб пахаваць цела. Ён ступіў усяго некалькі крокаў, калі ўбачыў Джузэпу, што з лямантам бегла на стрэл.

— Што ты ўчыніў? - закрычала яна.

— Справядлівасць.

— Дзе ён?

— У яры, я яго пахаваю. Ён памёр хрысціянінам. Я закажу па ім паніхіду. Трэба сказаць зяцю Тэадора Б'янкі, каб пераходзіў жыць да нас.

Пераклад: Алесь Істомін

Капітан Ледý быў добры марак. Пачаў ён простым матросам, потым зрабіўся памочнікам стырнавога. У Трафальгарскай бітве [7] У Трафальгарскай бітве...— 21 кастрычніка 1805 года англійскі адмірал Нельсан разбіў аб’яднаны франка-іспанскі флот каля мыса Трафальгар. У гэтай бітве Нельсан загінуў. зламаная мачта раструшчыла яму левую руку, яе аднялі, а Леду быў спісаны з карабля з добрымі паперамі. Да адпачынку ён не быў ахвочы, і калі здарылася нагода зноў наняцца на карабель, ён пайшоў другім памочнікам капітана на карсар [8] Карсар — ваенны карабель, выстаўлены прыватнымі асобамі з дазволу ўрада. Люгер — маленькі трохмачтовы карабель. Крэйсер — ваенны карабель, які ахоўвае марскія шляхі. . Грошы, здабытыя ў бойках, дазволілі яму купіць кніжкі і вывучыць тэорыю мараплаўства, практыку якога ён ужо цудоўна ведаў. З часам ён зрабіўся капітанам люгера, што меў тры гарматы і шэсцьдзесят чалавек экіпажа. Маракі з Джэрсі і дагэтуль памятаюць аб ягоных подзвігах. Мір расчараваў яго [9] Мір расчараваў яго...— мір з Англіяй, заключаны ў 1814 г. : падчас вайны ён сабраў невялічкі набытак і спадзяваўся яшчэ павялічыць яго за кошт англічан. Ён мусіў прапанаваць свае паслугі мірным гандлярам, і яму лёгка даверылі карабель, бо ён быў вядомы як чалавек разважлівы і спрактыкаваны. Калі гандаль неграмі быў забаронены, а каб ім займацца спатрэбілася ўменне не толькі падмануць пільнасць французскіх мытнікаў, што было не надта цяжка, але яшчэ, і гэта было значна небяспечней, унікнуць англійскіх крэйсераў, капітан Леду зрабіўся каштоўным чалавекам для гандляроў «чорным дрэвам» [10] Так самі сябе называюць людзі, што гандлююць рабамі (аўт.). .