Праспэр Мерымэ: Навелы

Джанэта, што ляжаў на зямлі, звязаны, нібы бярэмак галля, павярнуў галаву да Фартуната, які падышоў да яго.

— С... сын! - сказаў ён больш з пагардаю, чым з гневам.

Хлопчык кінуў яму манету, адчуваючы, што больш не мае на яе права, але бандыт нібыта й не заўважыў гэтага. Ён спакойна сказаў сяржанту:

— Дарагі Гамба, я не магу ісці, вы мусіце несці мяне да горада.

— Ты нядаўна скакаў спрытней за казу, - запярэчыў жорсткі пераможца. - Але будзь спакойны: я так рады, што злавіў цябе, што пранёс бы цябе на сваіх плячах цэлы лье і не стаміўся б. Аднак, дружа, мы зробім табе насілы з галля і тваёй буркі, а на ферме Крэсполі знойдзем коней.

— Добра, - сказаў вязень. - Але падкладзіце трохі саломы ў вашы насілы, каб мне было ямчэй.

Пакуль вальтыжоры займаліся, хто вязаннем насілаў з галля каштанаў, хто перавязкаю Джанэтавай раны, на павароце сцяжынкі, што вяла ў макі, раптоўна з'явіліся Матэа Фальконэ з жонкаю. Жанчына ішла, сагнуўшыся пад цяжарам вялізнага меха з каштанамі, а яе муж крочыў лёгка, несучы адну стрэльбу ў руках, а другую за плячыма, бо нягожа мужчыне насіць іншы цяжар, апроч зброі.

Убачыўшы салдатаў, Матэа адразу падумаў, што яны прыйшлі яго арыштаваць. Але адкуль такая думка? Хіба Матэа меў калі справы з судоўцамі? Не. Ён меў добрую рэпутацыю. Ён быў, як кажуць, прыстойны грамадзянін; але ён быў карсіканец і горац, а мала хто з карсіканскіх горцаў, добра пакалупаўшыся ў памяці, не знойдзе там якога грашка накшталт стрэлу, удару кінжалам ці іншае драбніцы. Сумленне Матэа было чысцейшае за чыё, бо апошнія дзесяць год ён не падымаў стрэльбы на чалавека, але, ва ўсялякім разе, ён быў асцярожны і стаў так, каб пры нагодзе было зручна абараніцца.

— Жонка, - сказаў ён Джузэпе, - скінь мех і будзь напагатове.

Яна адразу ж паслухалася. Ён аддаў ёй стрэльбу, што вісела за плячыма і магла яму замінаць, узвёў тую, што была ў яго ў руках, і павольна рушыў да хаты, хаваючыся за дрэвамі, што раслі абапал сцежкі, гатовы на любы варожы рух схавацца за таўсцейшы камень і страляць. Жонка ішла за ім, несучы другую стрэльбу і торбу з набоямі. Падчас бою абавязак добрае жонкі - набіваць стрэльбу свайму мужу.

Сяржант таксама моцна збянтэжыўся, убачыўшы, што Матэа падыходзіць з перасцярогаю, гатовы да бою. «А калі раптам акажацца, - падумаў ён, - што Матэа сваяк альбо сябра Джанэта калі ён захоча яго адбараніць, дык дзве кулі з яго стрэльбаў даляцяць да нас гэтаксама, як лісты па пошце. А калі ён стрэліць па мне, нягледзячы на сваяцтва!..»

І ў такім няпэўным стане ён прыняў адважнае рашэнне: выйсці самому насустрач Матэа і распавесці як старому знаёмаму, што тут здарылася. Але кароткая адлегласць паміж ім і Матэа здалася яму жахліва доўгаю.

— Гэй, дружа! - закрычаў ён. - Як маешся, даражэнькі? Гэта я, Гамба, твой сваяк.

Матэа моўчкі падымаў рулю стрэльбы ўгару, так што, калі той падышоў да яго, яна глядзела ў неба.

— Дзень добры, браце [6] Buen giorno, fratello! - звычайнае прывітанне карсіканцаў (аўт.). , - сказаў сяржант, падаючы яму руку. - Даўно я цябе не бачыў.

— Дзень добры, браце.

— Зайшоў павітацца з табою і маёй кузінаю Пэпай. Сягоння мы добра папабегалі, але няма чаго скардзіцца, здабыча ў нас слаўная. Мы ўзялі Джанэта Санп'ера.

— Дзякуй богу, - сказала Джузэпа. - На тым тыдні ён украў у нас дойную казу.

Гэтыя словы ўсцешылі Гамбу.

— Бедны, - сказаў Матэа. - Ён, відаць, галодны.

— Гэты лайдак абараняўся, як леў, - гаварыў сяржант трохі збянтэжаны. - Ён забіў аднаго майго вальтыжора, апрача таго, ён перабіў руку кардыналу Шардону. Але такое бяды, гэта ўсяго толькі француз... А пасля ён так удала схаваўся, што сам д'ябал не змог бы яго знайсці. Каб пляменнічак Фартуната не дапамог, я б век яго не знайшоў.

— Фартуната! - ускрыкнуў Матэа.

— Фартуната! - паўтарыла Джузэпа.

— Так, Джанэта схаваўся вунь там, у сене. Але пляменнік выкрыў ягоныя хітрыкі. Я раскажу пра гэта яго дзядзьку капралу, няхай дашле яму дарунак за клопат. І я адзначу ваша прозвішча ў рапарце, які дашлю пану генеральнаму адвакату.

— О ліха! - ціха сказаў Матэа.

Яны падышлі да вальтыжораў. Джанэта ўжо ляжаў на насілах, гатовы ў дарогу. Убачыўшы Матэа ў кампаніі з Гамбам, ён дзіўна ўсміхнуўся і, павярнуўшы галаву да дома, плюнуў на ганак і сказаў:

— Хата здрадніка!

Адно чалавек, асуджаны на смерць, наважыўся б назваць Фальконэ здраднікам. Адзін удар кінжалам, другога б і не спатрэбілася, адразу ж адплаціў бы за абразу. Аднак зараз Матэа, нібы спакутаваны, толькі паднёс руку да лба.