Гі Мапасан - Навелы

З сярэдзіны чулася толькі, як патрэскваюць у агні сцены і абвальваюцца бэлькі. Раптам страха правалілася, і з абнятага агнём дома рвануўся ў неба, проста ў хмару дыму, вялізны сноп іскраў.

Белае, асветленае агнём наваколле ззяла, як срэбны, з чырванню абрус.

Аднекуль здалёк пачуўся звон.

Старая Саваж стаяла перад сваім разбураным гняздом; яна трымала сынаву стрэльбу, баючыся, каб хто з прусакоў не выскачыў з полымя.

Убачыўшы, што ўсё скончана, яна кінула сваю зброю ў вогнішча. Грымнуў выбух. Збегліся сяляне, прусакі.

Старая сядзела на калодзе спакойная і задаволеная.

Адзін нямецкі афіцэр, што гаварыў па-французску, як сапраўдны француз, спытаўся ў яе: «Дзе вашы пастаяльцы?»

Яна выцягнула сваю худую руку да барвовага россыпу вуголля, што ўжо затухала, і цвёрда адказала: «Там!»

Людзі таўкліся вакол яе. Прусак спытаўся: «Як пачало гарэць?»

Яна вымавіла: «Я падпаліла».

Ёй не паверылі, падумалі, што з-за гэтага няшчасця яна раптоўна звар'яцела. Стоячы ў атачэнні людзей, што слухалі яе, яна расказала ім усё ад пачатку да канца; ад моманту, калі яна атрымала ліст, і да апошняга крыку людзей, што згарэлі ў хаце.

Скончыўшы, яна выцягнула з кішэні дзве паперкі і начапіла свае акуляры, каб адрозніць іх у апошніх водблісках полымя. Паказваючы адну, яна сказала: «У гэтай пра смерць Віктора». Падаючы другую, яна кіўнула на барвовыя руіны: «Гэта іхнія прозвішчы, каб напісаць ім дадому». Спакойна аддала паперку афіцэру, што трымаў яе за плечы, і дадала: «Апішыце, як усё здарылася, і скажыце іхнім бацькам, што гэта зрабіла я, Вікторыя Сімон, Саваж! Не забудзьце!»

Афіцэр крыкнуў па-нямецку нейкі загад. Старую схапілі, кінулі да яшчэ гарачае сцяны яе хаціны.

Дванаццаць чалавек сталі шыхтом за дваццаць метраў ад яе. Яна стаяла нерухома, зразумеўшы ўсё, яна чакала.

Пачулася каманда — гук стрэлаў рвануў паветра. Нечы запознены стрэл самотна прагучаў пасля ўсіх.

Старая не ўпала, яна асела, нібы падрэзаная. Прускі афіцэр падышоў да яе. Яе амаль разарвала напалам, а сціснутая рука яе ўсё трымала скрываўлены ліст.

Мой сябра Сэрваль дадаў: «Як пакаранне — немцы разбурылі тутэйшы замак, што належаў мне».

А я задумаўся пра мацярок чатырох добрых хлопцаў, што згарэлі ў гэтай хаціне, і пра жорсткі гераізм другое маці, расстралянае каля гэтай сцяны.

І я падабраў маленькі каменьчык, чорны ад агню.

Пераклад : Алесь Істомін

Ён ведаў і лепшыя дні, хоць быў жабраком і калекам.

Яму было пятнаццаць гадоў, калі на гасцінцы ў Варвілі яму раструшчыла ногі брычка. З таго часу ён і пайшоў у старцы, бадзяўся па дарогах і сядзібах фермераў, чыкільгаючы на мыліцах, ад якіх плечы ў яго ўзнімаліся ажно да вушэй. Галава яго здавалася ўтуленай паміж імі, як паміж дзвюма гарамі.

Падкідыш, — кюрэ з Біет знайшоў яго ў рове напярэдадні Дня ўсіх святых і ахрысціў таму Нікаля Тусэнам, — сірата, якому з жалю давалі есці, але анічому не вучылі, потым калека — ён трапіў брычцы пад колы, выпіўшы некалькі чарак гарэлкі, якою дзеля смеху пачаставаў яго вясковы пекар, і з той пары — бяздомны бадзяга, ён нічога не ўмеў рабіць, адно выцягваў руку, каб узяць міласціну.

Некалі баранеса д'Авары дазволіла яму начаваць у будцы, поўнай саломы, каля птушніка на ферме, якая стаяла пры замку; і ён ведаў, што ў тыя дні, калі ўжо надта пачне даймаць голад, яму заўсёды знойдзецца на кухні кавалак хлеба і шклянка сідру. Нярэдка яму перападала і некалькі медзякоў, якія старая пані кідала яму з высокага ганка ці праз акно з свае спальні. Але яна даўно памерла.

Цяпер у вёсках яму нічога не давалі: усе занадта прывыклі да яго; ён усім ужо абрыд за тыя сорак гадоў, што сноўдаўся ад халупы да халупы, цягаючы на дзвюх дзеравячынах сваё знявечанае, акрытае лахманамі цела. Але сысці прэч з гэтых мясцін ён не хацеў, — ён нічога не ведаў на зямлі, апрача гэтага куточка, гэтых трох-чатырох вёсачак, дзе прайшло ўсё яго няшчаснае жыццё. Ён нібы абвёў мяжою тэрыторыю свайго папрашайніцтва, і яму і ў галаву не прыходзіла, што гэтую мяжу можна пераступіць.

Ён не ведаў, ці існуе што-небудзь яшчэ і па-за дрэвамі, якія заўсёды былі ў яго перад вачыма. Ён не ставіў сабе такога пытання. І калі сяляне зноў і зноў спатыкалі яго каля сваіх палеткаў ці равоў, яны раздражнёна крычалі:

— І чаго ты вечна сноўдаешся тут, чаму не ідзеш у іншыя вёскі?

Ён прамоўчваў і ішоў прэч, апанаваны раптоўным страхам перад невядомым, страхам галяка, які змушае яго падсвядома баяцца ўсяго ўсялякага: новых твараў, лаянкі, падазроных позіркаў людзей, якім ён чужы, а найболей жандараў, што па двое пахаджаюць па дарогах; угледзеўшы іх, ён умомант зашываўся ў кустоўе ці хаваўся за кучу камення.