Гі Мапасан - Навелы

Калі пані Люазэль прынесла аздобу пані Фарэсцье, тая сказала незадаволеным голасам:

— Магла б прынесці мне іх і раней, бо мне яны таксама маглі спатрэбіцца.

Яна нават не раскрыла футарала, чаго так баялася яе сяброўка. Што б яна магла падумаць, каб заўважыла падмену? Што б яна сказала? Можа, яна палічыла б яе за зладзейку?

Пані Люазэль спазнала жахлівае жабрацкае жыццё. Зрэшты, яна адразу і гераічна скарылася перад сваім лёсам. Трэба было плаціць гэты пачварны доўг. І яна плаціла. Яны развіталіся з пакаёўкай, з'ехалі з кватэры, знялі ўбогі катух на паддашку.

Яна спазнала цяжкую хатнюю працу, агіднае корпанне каля кухоннай пліты. Яна мыла посуд, заломваючы свае выпешчаныя ружовыя пазногці аб тлустыя гаршкі і закураныя рондалі. Прала брудную бялізну, мыла кашулі, церла мылам анучы і пасля развешвала ўсё гэта сушыцца на дроце; кожную раніцу яна выносіла на двор смецце і цягнула наверх ваду, спыняючыся перадыхнуць на кожным паверсе. І адзетая, як звычайная, простая кабета, з кашом у руцэ, яна хадзіла купіць чаго-небудзь спажыўнага, садавіны ці хлеба, і заўсёды спрачалася з крамнікамі, сварылася, бараніла кожнае су з сваіх мізэрных грошай.

Кожны месяц трэба было плаціць па вэксалях і, каб выйграць час, падпісваць новыя.

Муж не шкадаваў сябе, увечары ён перапісваў начыста рахункі гандлярам, а ўночы часам рабіў копіі з рукапісаў па пяць су за старонку.

І гэтак яны жылі дзесяць гадоў.

Праз дзесяць гадоў усё было выплачана — усё, разам з незлічонымі ліхвярскімі надбаўкамі і шматлікімі складанымі працэнтамі.

Пані Люазэль вельмі пастарэла. Яна стала цяпер нязграбная, і дужая, і грубая, як усе гаспадыні ў згалелых сем'ях. Яна хадзіла заўжды непрычасаная, у збітай набок спадніцы, з чырвонымі рукамі, размаўляла голасна і мыла падлогу, плёскаючы ваду проста з вядра. Але часам, калі муж быў на службе, яна сядала каля акна і прыгадвала той колішні вечар, той баль, на якім яна мела такі поспех, на якім яна была такая прыгожая і чароўная.

Што было б, калі б яна не згубіла гэтай аздобы? Хто ведае? Хто ведае? Жыццё такое капрызнае і такое зменлівае! Як мала трэба, каб знайсці адразу ўсё ці ўсё адразу згубіць!

Неяк у нядзелю, калі пані Люазэль пайшла прагуляцца па Елісейскіх Палях, каб крыху адпачыць ад тыднёвай стомы, яна заўважыла жанчыну, якая вяла за руку дзіця. Гэта была пані Фарэсцье, па-ранейшаму маладая, па-ранейшаму прыгожая і прывабная.

Нечаканая сустрэча ўсхвалявала пані Люазэль. Падысці да яе, загаварыць? Ну але, вядома! Цяпер, калі яна ўжо расплацілася з даўгамі, ёй можна расказаць усё.

І яна падышла.

— Дзень добры, Жана.

Але пані Фарэсцье не пазнала яе, яна была здзіўленая, што нейкая простая мяшчанка звяртаецца да яе, як да блізкай сяброўкі, і прамармытала:

— Але... пані!.. Не ведаю... Вы, мусіць, памыліліся.

— Не. Я Мацільда Люазэль.

Яе прыяцелька аж ускрыкнула:

— Ах!.. Бедная Мацільда, як ты змянілася!..

— Мне давялося перажыць нялёгкія дні з таго часу, як мы з табой бачыліся апошні раз. Я зведала, што такое нястача... і ўсё праз цябе!..

— Праз мяне?.. Але якім чынам?

— Ты памятаеш тыя дыяментавыя каралі, што ты мне пазычыла, каб схадзіць на вечар у міністэрства?

— Памятаю. Дык што?

— Дык вось, я іх тады згубіла.

— Як! Ты ж мне іх аддала.

— Аддала, але другія, такія самыя. І нам пасля давялося за іх плаціць дзесяць гадоў. Сама разумееш, нам прыйшлося даволі цяжка, у нас нічога не было... Але цяпер усё нарэшце скончана, і я шалёна гэтаму рада.

— Дык ты кажаш, што замест маіх вы купілі другія дыяментавыя каралі?

— Ага. А ты гэтак нічога і не заўважыла, га? Яны былі вельмі падобныя.

І яна ганарліва і прастадушна ўсміхнулася, поўная радасці.

Пані Фарэсцье ўзрушана ўзяла яе за рукі.

— Ах! Мая бедная Мацільда! Але ж мае каралі былі фальшывыя. Яны каштавалі самае большае пяцьсот франкаў!..

Пераклад : Зміцер Колас

За пятнаццаць гадоў я ні разу не наведаўся ў Віржэлонь. Я зноў прыехаў сюды ўвосень на паляванне да свайго сябра Сэрваля, які нарэшце адбудаваў свой замак, разбураны прусакамі.

Я бясконца люблю гэты край. Ён належыць да тых дзівосных куточкаў зямлі, што чаруюць наш погляд і пачуцці. Іх любяць амаль фізічна. Мы, каго вабіць зямля, захоўваем пяшчотныя ўспаміны пра крыніцы, гайкі, азерцы, узгоркі, якія мы часта бачылі і якія расчулілі нас, як расчульваюць шчаслівыя падзеі. І часам нават думка вяртаецца да якога-колечы куточка лесу, ці берага ракі, ці садка, апушанага квеценню, убачаных аднойчы ў радасны дзень. Яны застаюцца ў нашым сэрцы, нібы вобраз жанчыны ў строях празрыстых і светлых, сустрэтае на вуліцы неяк вясновым ранкам, жанчыны, што ў душы і целе нашым пакідае неспатоленае незабыўнае жаданне, адчуванне шчасця, да якога на імгненне дакрануўся.