Гі Мапасан - Навелы

Я глядзеў, аслупянелы ад здзіўлення, і пытаўся ў сябе, хто з нас вар'ят, ён ці я.

Але раптам ён спыніўся, зрабіў некалькі крокаў наперад, як гэта робяць акцёры на сцэне, пакланіўся, адступаючыся назад з тонкай усмешкай і пасылаючы дрыгатлівай рукой блазенскія пацалункі ў бок двух радоў падрэзаных дрэў.

І потым зноў пачаў сур'ёзна праходжвацца. З гэтага дня я не зводзіў з яго вачэй; і штораніцы ён паўтараў сваё бязглуздае практыкаванне.

Мной авалодала неўтаймавальная прага загаварыць з ім. Я асмеліўся і, павітаўшыся, сказаў:

— А сёння неблагое надвор'е, пане.

Ён пакланіўся:

— Праўда, пане, такое самае надвор'е бывала ў даўнія часы.

Праз тыдзень мы былі сябрамі, і я ведаў яго гісторыю. Ён вучыў танцам у Оперы за Людовікам XV. Прыгожы кій падараваў яму граф дэ Клермон. І калі з ім пачыналі гаворку пра танцы, яго было не спыніць.

Неяк аднаго разу ён мне даверліва сказаў:

— Я ажаніўся з Кастры, пане. Калі хочаце, я вас пазнаёмлю, але яна прыходзіць сюды толькі па абедзе. Разумееце, нам гэты сад — наша радасць і наша жыццё. Гэта ўсё, што нам застаецца ад мінулага. Нам здаецца, што мы знікнем, як толькі яго не будзе. Тут усё старое і высакароднае, праўда? Я быццам дыхаю паветрам, якое зусім не змянілася з майго юнацтва. Мы з жонкаю заўсёды гуляем тут па поўдні. Але я прыходжу сюды раніцаю, бо ўстаю на золку.

Адразу пасля снедання я вярнуўся ў Люксембургскі сад і неўзабаве заўважыў свайго сябра, які зграбна падаваў руку старэнькай жанчыне, з якою мяне пазнаёмілі. Гэта была славутая Кастры, вялікая танцорка, любімая прынцамі, каралём, усім гэтым шляхетным стагоддзем, ад якога нам нібы застаўся пах кахання.

Мы селі на каменную лаўку. Быў травень. Водар кветак ліўся ў чысцюткім садзе, сонейка струменілася ў лісці і рассявала на нас вялікія кроплі святла, якія пазалацілі чорную сукенку Кастры.

Сад быў пусты.

Здалёк далятаў грукат фіякраў.

— Растлумачце вы мне, што такое быў менуэт? — спытаўся я ў старога танцора.

Ён страпянуўся.

— Менуэт, пане, гэта каралева танцаў і танец каралеў, чуеце? Як няма больш каралеў, няма больш менуэта.

І стары доўга, напышліва хваліў менуэт, але я нічога не зразумеў і таму папрасіў, каб мне апісалі ўсе па, усе рухі, усе пазіцыі. Ён збіўся ў адчаі, што не стае слоў, знерваваны і засмучаны.

І раптам павярнуўся да сваёй векапомнай сяброўкі, увесь час маўклівай і сур'ёзнай:

— Эліз, хочаш... скажы, будзь ласкавая, ці не паказаць нам пану, як гэта было?

Яна трывожна азірнулася і, не гаворачы ні слова, паднялася і стала насупраць яго.

І тут я ўбачыў незабыўнае.

Яны хадзілі ўзад і ўперад, крыўляліся, як дзеці, усміхаліся, хісталіся, кланяліся, падскоквалі, як дзве старыя лялькі, вымушаныя танцаваць старым, крыху разладжаным механізмам, створаным калісьці вельмі спрытным майстрам паводле моды свайго часу.

Я глядзеў на іх, і сэрца хвалявалі незвычайныя пачуцці, невыказная меланхолія ахапіла душу. Мне падалося, што перада мною ўбогія камічныя здані, сівыя прыхадні цэлага стагоддзя. Мне хацелася смяяцца і плакаць.

Нечакана яны спыніліся, фігуры танца скончыліся. Некалькі імгненняў яны стаялі адно перад адным, твары іх скрывіліся, вочы заміргалі... Яны абняліся і заплакалі.

Праз тры дні я выязджаў у правінцыю. Я іх ніколі больш не ўбачыў. Калі праз два гады я вярнуўся ў Парыж, сад зматлашылі. Што сталася са старымі без іх даўняга саду са звілістымі сцяжынкамі, з пахам мінулага і прыгожымі грабавымі абсадамі?

Памерлі? Ці блукаюць па сучасных вуліцах? А можа, гэтыя прывіды мінулага, што ніколі не вернуцца ў свой век, танцуюць свой фантастычны менуэт у месячным святле сярод цвінтарных кіпарысаў паміж магіламі ўздоўж сцежак?

Успамін пра іх гняце, мучыць, не дае спакою, раніць мяне і цяпер. Чаму гэтак? Не ведаю.

Вы, мусіць, будзеце смяяцца, не?

Пераклад : Сяргей Мурашка

— Ведаеце, — сказаў мсье Мацьё д'Андалэн, — гляджу вось на гэтых слонак, і прыгадваецца мне адна страшная гісторыя часоў вайны.

Вы ведаеце мой маёнтак у прадмесці Кармэйля. Там я і жыў, калі з'явіліся прусакі.

Той парою маёй суседкай была адна пакутніца, аслабелая розумам пад ударамі лёсу. Некалі — было ёй тады ўсяго дваццаць пяць гадоў — яна за адзін месяц страціла бацьку, мужа і немаўлятка.

Калі ўжо смерць аднойчы завітала ў дом, яна амаль заўсёды зноў заглядвае ў яго, быццам адну гэту дарогу і запомніла.

Бедная маладзічка, падкошаная горам, злегла і шэсць месяцаў была ў ліхаманцы. Потым бурны крызіс змяніўся глыбокай апатыяй: яна ляжала, як пласт, амаль нічога не ела, толькі вадзіла вачамі. Кожны раз, калі хворую спрабавалі паставіць на ногі, яна ўзнімала такі лямант, быццам яе мардавалі. І нябогу пакінулі ў спакоі, краталі толькі дзеля таго, каб пераадзець яе ці пераслаць пасцель.