Невядома: Мэдыі і камунікацыя

Вядома, што пэўныя здольнасьці да тэлепатыі маюць ня толькі людзі, але і жывёлы і нават расьліны. Асабліва таленавітыя ў гэтым пляне сьлімакі. Нямецкі навуковец Гуга Цайман сьцьвярджае, што іх можна скарыстоўваць у якасьці бяздротавага тэлеграфу: сьлімакі, якіх у адначасьсе ўдарылі электрычным токам, усталёўваюць паміж сабой “сакрэтны” канал сувязі. Калі іх разлучыць і аднаго зь іх зноў ударыць токам, другі таксама адрэагуе на ўдар.

Францускія дасьледчыкі Алікс і Бэно перавялі гэты экспэрымэнт у плян вэрбальнай камунікацыі. Яны назьбіралі два “альфабэты” сьлімакоў, у кожным па столькі жывёлаў, колькі літараў у францускім альфабэце, г.зн. для кожнай літары — два сьлімакі. Кожная пара (напрыклад, адпаведная літары А) з дапамогай электрычнасьці навучылася капіяваць паводзіны адзін аднаго. Потым сьлімакоў падзялілі: адна партыя засталася ў Парыжы, а другую адвезьлі ў Нью-Ёрк. Калі трэба было адправіць нейкае паведамленьне з Францыі ў Амэрыку, дастаткова было дакрануцца электродам да сьлімакоў, адпаведных патрэбным літарам. Алікс і Бэно сьцьвярджаюць, што на другім беразе Атлянтыкі на гэтае электрычнае раздражненьне імгненна рэагавалі толькі напарнікі патрывожаных сьлімакоў, астатнія ж захоўвалі свой звычайны спакой. Экспэрымэнтатарам заставалася толькі складаць з “прасьлімачаных” за акіянам літараў словы, а са словаў — сказы. Такім чынам, з дапамогай чалавека жывёлы могуць абменьвацца ня толькі сыгналамі, але і знакамі, хай сабе і на чужой ім мове (у дадзеным выпадку — францускай).

Многія “грамадзкія” кузюркі — пчолы, тэрміты, мурашы — скарыстоўваюць у якасьці носьбіта інфармацыі ежу. Усе жыхары тэрмітніка — лічынкі, рабочыя, жаўнеры, самцы і саміцы — уяўляюць сабой, так бы мовіць, агульны кішэчнік. Усялякі, нават найменшы драбок ежы ніколі не ператраўляецца адным тэрмітам. У выглядзе адрыжкі, поту на чэраве ці экскрэмэнтаў ежа перадаецца, нібы эстафэта, ад аднаго тэрміта да іншага сотні разоў. А разам з агульнай на ўсіх стравай перадаюцца хімічныя рэчывы — фэрамоны, якія арганізуюць увесь лад сацыяльнага жыцьця тэрмітніка. Фэрамоны выхоўваюць кузюрак — прымушаюць адных тэрмітаў пасьля лінькі заставацца рабочымі, а другіх — ператварацца ў жаўнераў. Пчолы перадаюць адна адной пот з жывата маткі і гэтак даведваюцца пра яе патрэбы і стан здароўя.

Людзі і жывёлы здольныя адрозьніваць нашмат — у дзясяткі разоў — больш пахаў і смакаў, чым яны маюць клетак-рэцэптараў у роце і носе. Для навукоўцаў гэта доўгі час было загадкай. Высьветлілася, што за кожны канкрэтны пах адказвае не канкрэтны рэцэптар, а іх камбінацыя. Клеткі носу спрацоўваюць у розных спалучэньнях для кожнага водару. Мы маем у носе свайго кшталту альфабэт: рэцэптары скарыстоўваюцца для вызначэньня розных пахаў, як літары скарыстоўваюцца для складаньня розных словаў на пісьме. Пахі ня проста ўспрымаюцца носам, а менавіта чытаюцца.

Усе жывёлы маюць эндакрынныя залозы, што выпрацоўваюць рэчывы-рэгулятары (гармоны) для камунікацыі паміж рознымі органамі цела. Апрача таго, многія віды жывёлаў маюць экзакрынную (вонкавую) сыстэму залозаў, якія вытвараюць вонкавыя гармоны-фэрамоны для кіраваньня фізіялягічнымі працэсамі ў агульным сацыяльным арганізьме — статку, мурашніку і г.д. Калі мы размаўляем, то абменьваемся гукамі і жэстамі, а мурашы абменьваюцца пахавымі рэчывамі з розных залозаў. Літаральна ўсё жыцьцё мурашніка кіруецца мовай пахаў, якія заклікаюць “грамадзянаў” даглядаць дзятву, карміць начальства, бараніць дзяржаву ад варожага нашэсьця. Мова пахаў у мурашоў нават мае свой сынтакс: спалучэньне розных фэрамонаў азначае іншую інфармацыю, чым кожны зь іх паасобку. Частата паўтору пахавых сыгналаў або іхная інтэнсіўнасць таксама зьмяняюць сэнс інфармацыі. Напрыклад, калі ў мурашніку будзе адчувацца лішак фэрамону, якім мурашы звычайна пазначаюць свае дарогі ў зарасьцях травы, то ўсё насельніцтва разам з маткай павылазіць вонкі. Вялікая доза “дарожнага” паху, відаць, азначае сыгнал да перасяленьня на новую тэрыторыю.

Вывучэньне розных спосабаў камунікацыі ў жывых біялягічных істотаў — вялікая рэзэрва пашырэньня камунікацыйных магчымасьцяў і самога чалавека, бо некаторыя з гэтых спосабаў могуць быць скарыстаныя для канструяваньня новых тэхнічных сыстэмаў перадачы, апрацоўкі і захаваньня інфармацыі.

У адрозьненьне ад жывёлаў, чалавек ня мае адмысловых органаў-залозаў для камунікацыі з суродзічамі. Рука не была створаная для пісьма, і рот ня быў створаны для маўленьня. Гэта, напэўна, справа будучыні — вырасьціць у чалавечым целе нейкі орган, які дазваляў бы размаўляць нават нямым і немаўлятам. Зрэшты, менавіта адсутнасьць натуральнага органу камунікацыі прымусіла чалавека вынаходзіць разнастайныя спосабы зносінаў з супляменьнікамі — акустычныя, графічныя, электронныя, і канца гэтаму пошуку спосабаў паразуменьня ня бачна.