Аляксей Карпюк - Мая Гродзеншчына

Нясеш у катлаван першыя бетонныя блокі, укладаеш. Брыгадзір Саша Трашкоў ужо мосціць на іх цэглу.

— Саша, глядзі, што мы знайшлі! — крычаць яму дзяўчаты-падсобніцы і паказваюць падкову.

— Давай сюды,— гаворыць ён і кельмай замуроўвае падкову ў сцяну,— на шчасце навасёлам!

А знізу толькі і чуеш:

— Віця, цэглу!

— Віктар, панелі давай!

— I вось пройдзе месяц-другі, вырасце дом. Выведуць кроквы, накрыюць. А потым і шчаслівыя навасёлы з'явяцца. Табе і сумна раставацца з будынкам, у які ты ўклаў сваю душу, і радасна, што зрабіў людзям нешта прыемнае, карыснае.

Вось якая ў нас у Гродна моладзь.

У Ваўкавыскім раёне ёсць вёска Дубаўцы. За вёскай ля дарогі ляжаць два валуны. Гісторыя іх такая.

Калісьці на гэтым месцы сустрэліся два вяселлі. Адзін малады ехаў у Воўпу вянчацца, другі з маладой вяртаўся з царквы. А тады панавала павер'е: калі малады каму-небудзь саступіць з дарогі, будзе нешчаслівы. Таму ніхто з іх не хацеў саступаць. Пачалі біцца. Упаў мёртвым адзін, загінуў і другі. Цяпер на гэтым месцы і ляжаць два валуны.

Ёсць яшчэ карэспандэнты, якія, прыехаўшы з Мінска ў Гродна, патрабуюць паказаць ім перш за ўсё «самабытнасць»: людзей, апранутых у старую нацыянальную вопратку, моладзь, якая толькі і робіць, што танцуе «Лявоніху», а на вяселлях спраўляе старажытныя абрады. Дзіўна бывае слухаць такога таварыша. Даўно вядома, што прывабнасць і рамантычнасць старажытнасці існуе толькі ў легендах, а на самай справе ўсё выглядала куды горш. Дастаткова напомніць пра валуны ля Дубаўцоў...

Цяпер нават у самай далёкай ад горада вёсцы моладзь танцуе, як у Мінску і Маскве. Вопратка хлапцоў і дзяўчат у нас на Гродзеншчыне ніколькі не адрозніваецца ад той, якую носяць іхнія сябры ў Маскве і Мінску. Калі праўленне калгаса ўзнагароджвае сваю свінарку, гадзіннік ёй ужо не падарунак — яна мае свой. I ў загс нашы маладыя едуць больш на машынах. I не забываюць, вядома, сваё нацыянальнае. Народ любіць сваю гісторыю. «Лявоніху» танцуе кожны гурток самадзейнасці, і яе ахвотна глядзяць на сцэне. Ахвотна слухаюць пра старыя абрады і звычкі. Аднак цяпер на Гродзеншчыне не гэта асноўнае. За дваццаць год з дня ўз'яднання Гродзеншчына зраўнялася з іншымі абласцямі нашай Радзімы. Ці, таварышы карэспандэнты, гэта менш цікава, чым «самабытнасць», на пошукі якой вы да нас прыязджаеце?

Усяго толькі два дзёсяцігоддзі таму назад у нас запалкі расшчаплялі на дзве палавінкі, а самая звычайная іголка ў сялянскай сям'і была самай каштоўнай рэччу. Пад гнётам панскай Польшчы на Гродзеншчыне прамысловасць амаль не развівалася. Вырабы яе каштавалі вельмі дорага, і таму гродзенцы карысталіся самаробнымі драўлянымі баронамі, хадзілі ў даматканым адзенні і лапцях.

Непадалёку ад маёй роднай вёсачкі Страшэва знаходзіцца мястэчка Гарадок. Туды я хадзіў у польскую школу. Нейкі прадпрыймальнік завёў у Гарадку маленькую тэкстыльную фабрыку. Ідучы дахаты, я часта заглядаў праз пабітае шкло ў яе адзіны цэх, дзівіўся ткацкім станкам, якія тарахцелі, быццам кулямёты.

Але асабліва мяне цікавіў адзін куток на фабрыцы, з усіх бакоў закрыты фанернымі перагародкамі. У гэтай скрынцы адзін рабочы ўпраўляўся адразу з двума станкамі, і фабрыкант плаціў яму ў паўтара раза больш. Рабочы старанна ахоўваў сваю тайну. Станкі ён закрываў фанернай будкай, а ў дзвярах паставіў сына, пазбавіўшы яго магчымасці наведваць школу. Ён старанна ахоўваў свой, так сказаць, фірменны сакрэт, таму што добра ведаў: фабрыкант кідае яму падачку да таго часу, пакуль тайна не раскрыта іншымі. Умельца ненавідзелі рабочыя цэха. Яны празвалі яго панскім халуём і не раз пагражалі правучыць па заслугах. Што і казаць, пачын і кемлівасць дваццаць год назад не была ў пашане!

Пасля вайны адзін выпадак, быццам рэха, напомніў мне аб мінулым.

Восенню 1946 года мы, студэнты Гродзенскага педагагічнага інстытута, сабраліся на суботнік у двары гарадской электрастанцыі. Цягалі цэглу, кантавалі скрынкі з машынамі. Тады пра аднаўленне гарадской ТЭЦ гаварылі, як пра нешта звыш асаблівае. Яе недасягаемая тады даваенная магутнасць у тысячу шэсцьсот кілават здавалася нечым зусім фантастычным. З мятага, скалечанага бомбамі жалеза гродзенскія інжынеры нейкім цудам сабралі два катлы, дзве турбіны, дынама. Але ўсё стаяла, таму што для адной дынамамашыны не хапала дэталі.

Ля новага будынка электрастанцыі дабудоўвалі градзірню для ахаладжэння адпрацаванай вады, але яна цікавіла нас менш. Мы імкнуліся пабываць у машыннай зале. У зручны выпадак, нібы напіцца вады або перавязаць паранены цвіком палец, мы забягалі туды, у гэты таемны цэнтр загадкавых труб і прыстасаванняў. Заўважыў гэта галоўны інжынер электрастанцыі, сабраў усіх нас і павёў, быццам экскурсантаў.