Генадзь Сагановiч - Невядомая вайна - 1654-1667

Праз колькі дзён ваяводы захапілі Цімкавічы. Злоўленыя тут «языкі» сказалі, што ў Клецку шмат мяшчанаў і шляхты. Каб не выпусціць гэтай здабычы, Трубяцкой адразу ж накіраваў туды буйныя сілы на чале са стольнікам Ізмайлавым, якіх перад горадам сустрэлі актыўным агнём клецкія мяшчане. Аднак бой быў нядоўгі. Захопнікі зламалі гэтую кволую абарону ды ўварваліся ў горад. Трубяцкой пісаў, што «государевы люди в Клецку в городе и на посаде литовских людей побили всех». Хто ўратаваўся - уцякаў за мост на Ляхавічы, але за імі паслалі пагоню, «и тех клецких литовских людей побили многих и в языцех поимали».

Таго ж дня, калі да Клецка з Цімкавічаў выйшлі астатнія сілы арміі Трубяцкога, на хвост іх расцягнутай калоны, які яшчэ не паспеў пакінуць Цімкавічы, наляцела тысяча вершнікаў, высланая з Новай Мышы наваградскім ваяводам Пятром Вяжэвічам. На бітву з імі паспяшаліся і тыя маскоўцы, што былі наперадзе. Пабітая конніца навамышаўцаў мусіла ўцякаць, а пераможцы захапілі больш за сотню палонных. Цяпер Трубяцкой кінуў войска на Новую Мыш, але Вяжэвіч яшчэ за суткі да з'яўлення ратнікаў ваяводы Ізмайлава пакінуў гарадок ды пайшоў на Берасце. Царскія ваяўнікі пабілі ці забралі ў палон усіх, каго заспелі, а сам «городок Мышь выжгли и со всем разорили без остатку».

Вяртаючыся з Новай Мышы, маскоўскае войска наляцела на Стваловічы, размешчаныя побач. Справаздача суха інфармавала цара: «Побили и поимали... высекли и выжгли...» З захопленых у палон 32 чалавек шляхты і мяшчанаў адабралі толькі лепшых, астатніх - «велели посечь».

Аляксей Міхайлавіч аддаў загад арміі князя Трубяцкога «от Клецка идти войною до Слонима живыми и невоеванными месты розными дороги», каб ахапляць як найшырэйшыя абшары, спусташаць гарады, забіваць і паланіць людзей, паліць вёскі, хлеб, сена, знішчаць гаспадарку, а пасля ад Слоніма вяртацца да Клецка зусім іншым шляхам, «жилыми и невоеванными месты розными ж дороги», ды чыніць тое ж самае [5, т.2, с.438-439]. Войска зрабіла ўсё «по государеву указу». Рухаючыся да Слоніма, ваяводы ўздымалі хмары чорнага дыму, пакідаючы пасля сябе толькі попел ды вуголле. Так яны знішчылі Мір ды шмат іншых гарадкоў і вёсак, а дасягнуўшы Слоніма - пасеклі і там каго засталі, спаліўшы горад і яго слабоды, спустошылі Жыровіцкі вуніяцкі кляштар, папалілі іншыя вуніяцкія кляштары і бажніцы, а людзей - пазабівалі ці пахапалі ў няволю. «И многие места, и села, и деревни, и за Слоним верст по двадцать и больше, выжгли и разорили», - пісаў Аляксей Трубяцкой у справаздачы аб гэтым паходзе, а цар за стараннае выкананне ягонага загаду пахваліў ды ўзнагародзіў баяраў, ваяводаў і ратнікаў.

Планавалася, што гэтая армія пойдзе на Берасце, аднак у апошні момант Трубяцкому загадалі вяртацца на ўсход, да Старога Быхава. Злучыўшыся з 5-тысячным казацкім войскам Васіля Залатарэнкі, які ішоў з Горадні, яны разам наляцелі на Нясвіж, спалілі там усё, што маглі (выстаяў толькі замак, у якім абараняўся князь Міхал Радзівіл), пасля знішчылі Капыль і 27 верасня ізноў падышлі да Слуцка. Аднак штурмаваць яго больш не браліся. Трубяцкой спрабаваў здабыць места дыпламатычна: у Слуцак начальнікам наймітаў засылаліся лісты ад іхных калегаў, якія служылі ў маскоўскіх палках, а слуцкім мяшчанам пісалі казакі. За капітуляцыю і пераход на службу да цара шчодра абяцалі высокія чыны, багацці. Але ўсе ўгаворы ды агітацыі не далі аніякага плёну. Тады армія Трубяцкога з казакамі кінула Слуцак ды рушыла на Стары Быхаў.

Для беларускага Палесся, быццам заслоненага ад нашэсцяў зараснікамі ды балотамі, таксама насталі трагічныя дні. Тураўшчына зведала спусташэнні яшчэ на пачатку вайны, як і Ўсходняя Беларусь, калі ў ліпені 1654 г. казакі, наляцеўшы на вёскі і мястэчкі, «сялян мучылі, насмерць забівалі, маёмасць іх усю забіралі, іншыя вёскі агнём палілі...» [3, с.32]. Пазней сюды прыходзіў казацкі полк нейкага Грышкі Чорнага. Чаркасы з'яўляліся тут і разам з маскоўскімі ратнікамі. У верасні 1654 г. на Тураўскую і Смядынскую (ніжэй па Прыпяці) воласці напала маскоўскае войска. Паводле заявы тураўскага падстарасты Хведара Ляўковіча, чужынцы «ня толькі ў дамах сялянскіх што змаглі адшукаць забралі, але, сялян у лясах знаходзячы, некаторых насмерць пазамучвалі...» 24 верасня яны «да апошняй халупы» спалілі вёскі Верасніца, Букча, Глінная, Храпіна, Колкі, спустошылі дзесяткі іншых. Забіралі ўсё да драбніцы. У Астражанцах і Смядыні замардавалі нават папоў, у Гліннай святога айца расстралялі, а недамучаных людзей жывых засыпалі зямлёй. Целы мерцвякоў выкідвалі з дамавінаў. Урэшце, пагаспадарыўшы ў апусцелым Тураве, захопнікі пакінулі яго, а мяшчанам, якія паразбягаліся, ды ўсёй воласці сказалі вяртацца ў горад, запэўніўшы, што чапаць іх не будуць. Аднак 30 кастрычніка, калі людзі вярнуліся, на іх накінулася варожае войска. Хапалі ўсё ў хатах, рынкавых каморах, а найбольш - «вымучвалі» ў жыхароў грошы. Некалькі чалавек пры гэтым забілі. Вялізны статак кароў (за 6 тысячаў) быў адагнаны на Ўкраіну...