Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

B. Leśnodorski, Les Jacobins polonais, Paryż 1965; także Les Jacobins polonais (1794), Annales Historiques de la Revolution Franęaise, XXXVI (1964), s. 329-347; Kuźnica kołłątajowska. Wybór źródeł, Wrocław 1949.

Stanisław Staszic, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego , Wrocław 1951, s. 5. Patrz także C. Leśniewski, Stanisław Staszic, jego życie i ideologia w dobie niepodległej , 1755-95, Warszawa 1926; B. Szacka, Stanisław Staszic. Portret mieszczanina , Warszawa 1926.

Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, Wrocław 1973, s. 47; patrz J. Dihm, Niemcewicz jako polityk i publicysta, Kraków 1928.

Wśród autorów licznych biografii Kościuszki należy wymienić następujące nazwiska: M.M. Gardiner (1920, w języku angielskim), K. Śreniowska (1964), J. Dihm (1969).

Patrz B. Leśnodorski, Dzieło Sejmu Czteroletniego 1788-92. Studium historyczno-prawne, Wrocław 1951. W językach zachodnioeuropejskich dostępne są dwie klasyczne prace na temat Sejmu Czteroletniego: W. Kalinka, Die Vierjährige polnische Reichstag 1788-91, Berlin 1896-98, t. 1, 2, oraz J. Klotz, L’Oeuvre legislative de la Diete de Quatre Ans, Paryż 1913; patrz również E. Rostworowski, La Grande Diete, 1788-92, reformes et perspectives, Annales Historiques de la Revolution Franęaise, XXXVI (1964), s. 308-328. (Cyt. wg: Ustawa Rządowa. Prawo Uchwalone Dnia 3. Maja, Roku 1791, wyd. w Warszawie, w Drukarni uprzywilejowanej M. Grólla, Księgarza Nadwornego J.K.Mci; przyp. tłum.).

Wojsko i obronność Rzeczypospolitej 1788-1792, Warszawa 1975, s. 48.

A . Wolański, Wojna polsko-rosyjska 1792 r., Kraków 1920-22, t. 1, 2; J. Łojek, Upadek Konstytucji 3 Maja, Wrocław 1976.

Na temat zagadnień dyplomacji okresu drugiego rozbioru patrz R. Lord, The Second Partition of Poland: a study in diplomatic history , Cambridge 1915; także H. de Montfort, La politique de Prusse en Pologne de 1780-92 , „Revue de L’Histoire Diplomatique”, LX (1946), s. 47-70; J. Łojek, Przed Konstytucją Trzeciego Maja. Z badań nad międzynarodowym położeniem Rzeczypospolitej w latach 1788-91 , Warszawa 1977.

Recueil des actes diplomatique..., op. cit., nry 101, 128 i 131 podają teksty traktatów dotyczących rozbiorów, cesji i (przymusowego) przymierza.

Wojciech Bogusławski, Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale, oprać. E. Kucharski. Kraków 1923. s. 31.

Pisma Tadeusza Kościuszki, wyd. H. Mościcki, Warszawa 1947, s. 78.

Cyt. wg: Polska od Wielkiego Sejmu do trzeciego rozbioru . Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, oprać. A. M. Skałkowski. Kraków 1923 (przyp. tłum.).

Na temat polityki społecznej Kościuszki patrz. J. Kowecki, Uniwersał połaniecki i sprawa jego realizacji, Warszawa 1957.

Palrz Jan Kiliński. Pamiętniki, wyd. S. Herbst. Warszawa 1958; W.Tokarz. Insurekcja warszawska. 1794. Warszawa 1950; A. M. Skałkowski, Legenda i prawda o Kilińskim. „Przegląd Wielkopolski”. II (1946), s. 65-73.

P. Longworth, The Art of Victory: the Life and Achievements of Generalissimo Suvorov, 1729-1800, Londyn 1965; K. Osipov, Alexander Suvorov: a biography. Londyn 1944.

Recueil des actes diplomatique..., op. cit., nr 157, 229.

(Wobec konieczności usunięcia wszystkiego, co mogłoby nieść ze sobą pamięć istnienia Królestwa Polskiego, teraz, gdy zlikwidowanie tego ciała politycznego zostało dokonane (...), zawierające ze sobą układ potęgi podejmują zgodne postanowienie, aby nigdy nie używać w tytułach swych monarchów (...) nazwy ani też określenia Królestwo Polskie, które ma zostać odtąd na zawsze zniesione (...): przyp. tłum.).

12 listopada 1794. PRO-FO 62/8.

1 stycznia 1795, PRO-FO 62.9, nr I. W tej samej korespondencji list nr 3 zawiera informację, że „Książę Repnin powiadomił jego Polską Królewską Mość, że jego Królestwo i jego Rzeczpospolita już nie istnieją". m]

18 stycznia 1795, PRO-FO 62:9. Brak numeru.

(MÓJ Drogi Gardiner,

Jako że mój urząd - a i urząd Pański przy mnie - wydają się zmierzać ku rychłemu zakończeniu i ponieważ nie mam już nadziei, abym mógł Pana jeszcze kiedyś zobaczyć, czuję się w obowiązku przesłać Panu słowa pożegnania, a płyną one z głębi mego serca. Pozostanie w nim miejsce dla Pana aż do dnia mojej śmierci i żywię głęboką nadzielę, że spotkamy się w końcu tam, gdzie, jak wierzę, uczciwe dusze i pełno dobroci serca pozostawać będą na zawsze (...)

Zawsze pozostanie prawdziwym moje uczucie miłości i szacunku dla Pańskiego Króla i Pańskiego Narodu, co z pewnością zechce im Pan przekazać. Prawdą też pozostaje, iż pragnę, aby zachował Pan w życzliwej pamięci swego przyjaciela,

Stanisław August, Król. [Przyp. tłum.])