Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

Ibidem, s. 272. Patrz M. Horn, Żydzi na Rusi Czerwonej w XVI i pierwszej połowie XVII w., działalność gospodarcza na tle rozwoju demograficznego. Warszawa 1975, ze streszczeniem w języku angielskim.

Patrz J. Wimmer, Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII w., Studia i Materiały do Historii Wojskowości, XIV, (1968).

Patrz K. Lepszy, Dzieje floty polskiej, Gdańsk 1947, także W. Czapliński, Polska a Bałtyk w latach 1632-48: Dzieje floty i polityki morskiej, Wrocław 1952.

Patrz wyżej, przyp. 8, rozdz. XIII, s. 398. Patrz też inne prace W. Tomkiewicza, zwłaszcza Powstanie kozackie w roku 1638, Kraków 1930; H. Hayelock, The Cossacks in the early seventeenth century, „English Historical Review”, XIII (1898), s. 242-260. („Pamiętniki” Albrychta Radziwiłła, cyt. wg: M. Lepecki, Pan Jakobus Sobieski, Warszawa 1985, s. 208; przyp. tłum.).

Polskie opinie w tej sprawie są nadal silnie zabarwione wpływem niezwykle popularnych, ale bardzo nieobiektywnyeh powieści Henryka Sienkiewicza. Patrz O. Górka, „Ogniem i mieczem” a rzeczywistość historyczna. Warszawa 1934. Warto w tym miejscu przytoczyć wnioski profesora Wójcika: „...Ale rolę prawdziwej mistrzyni życia odegra tylko i wyłącznie historia zbliżona jak najbardziej do prawdy, historia bez mitów i legend, które bez względu na swą treść, często piękną i wzniosłą, są zawsze szkodliwe. Jednym z takich mitów historycznych jest właśnie mit o wyłącznie pozytywnej roli Polski na Ukrainie w okresie mocarstwowości Rzeczypospolitej. Szkodliwy jest także mit, że za złe do niedawna stosunki między Polakami a Ukraińcami ponoszą winę niemal wyłącznie Ukraińcy. Tak na pewno nie było (...). Jeżeli po przeczytaniu tej książki historia, nauczycielka życia, pozwoli czytelnikowi zorientować się w wielu problemach współczesności, autor będzie uważał, że dobrze spełnił swe zadanie”. Z. Wójcik, Dzikie Pola..., op. cit., s. 236.

Na temat sporu Polski ze Szwecją o Inflanty patrz Sveriges Krig, 1611-32, cz. 2: Polska Kriget, Sztokholm 1936; także A. Szelągowski, O ujście Wisty: Wielka Wojna Pruska, Warszawa 1905.

M.Roherts, Gustavus Adolphus: A History of Sweden 1611-32, Londyn 1953-58, 1 ,2; Gustavus Adolphus and the Rise of Sweden, Londyn 1973; Essays m Swedish History, Londyn 1967.

A. Franzen, The Warship Vasa: Deep Diving and Marine Archeology in Stockholm, Sztokholm 1961.

Na temat polskiej wojny Karola X patrz K. Lepszy, wyd., Polska w okresie Drugiej Wojny Północnej, 1655-60, Warszawa 1957, t. 1-4; także studium z dziedziny wojskowości: J. Wimmer, wyd.. Wojna polsko-szwedzka, 1655-60, Warszawa 1973, oraz E. Haumant, La Guerre du Nord et la paix d'Oliwa (1655-60), Paryż 1894, i K. Marcinkowski, The Crisis ofthe Polish-Swedish War 1655-60, Wiłberforce, Ohio, 1952.

Wespazjan Kochowski, Annalium Poloniae Climacter Secundus, Kraków 1688, opublikowane w polskim przekładzie jako Lata Potopu 1655-7, wyd. L. Kukulski et al.. Warszawa 1966, s. 92- 105. Patrz też O. Górka, Legenda a rzeczywistość obrony Częstochowy w r. 1655, Warszawa 1957.

W. Eckert, Kurland unter dem Einfluss des Merkantylismus: ein Beitrag żur Staats- und Wirtschaftspolitik Herzog Jakubs von Kurland, 1642-82, Ryga 1927.

Program przedstawienia Iwana Susanina Glinki, Teatr Wielki w Moskwie, 1963. Opera ta, jedno z największych dzieł rosyjskiej szkoły romantycznej, nosiła dawniej tytuł Życie za cara .

J. Maciszewski, Polska a Moskwa 1603-1618, Warszawa 1968; także La noblesse polonaise et la guerre contre Moscou, 1604-18, Acta Poloniae Historica, XVII (1968), s. 23-48.

Lambert Simnel (ok. 1475-1535), uzurpator i pretendent do korony angielskiej, syn stolarza z Oxfordu; narzędzie w rękach zwolenników linii książąt Yorku w spiskach po zwycięstwie Henryka VII. Przejawiał podobno niezwykłe podobieństwo do Edwarda IV; być może został podstawiony jako jeden z „książąt z Wieży” (przyp. tłum.).

Perkin Warbeck, tzw. Piotruś (ok. 1474-99), pretendent do tronu angielskiego, syn marynarza. W Irlandii podawał się za zamordowanego syna Edwarda IV; popierany przez Małgorzatę burgundzką; w Szkocji poślubił księżniczkę krwi. Występując jako Ryszard IV, wkroczył do Anglii, gdzie został pobity (1498), ujęty i powieszony (przyp. tłum.).

Stanisław Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, wstęp i komentarz W. Sobieski, Kraków 1920,s. 116-118.

Patrz B. Baranowski, Polska a tatarszczyzna w latach 1624-29, Łódź 1949.

Wacław Potocki, Wojna okocimska, poemat bohatyrski w dziesięciu częściach przez Andrzeja Lipskiego, wyd. S. Przyłęcki, Lwów 1850, część czwarta, s. 382-582.

W. T. Kane, Poland's Jesuite King, „Thought”, XVIII (czerwiec 1943), s. 257-263.

Obszerna literatura na temat powstania Chmielnickiego znacznie się rozrosła dzięki spotkaniom naukowym upamiętniającym 300. rocznicę traktatu w Perejasławiu, przypadającą na rok 1954; np. Sesja naukowa w trzechsetną rocznicę zjednoczenia Ukrainy z Rosją 1654-1954: Materiały, Warszawa 1956, s. 420. Z ważniejszych opracowań historiografów polskich należy wymienić prace: Dwa lata dziejów naszych, 1646-48 K. Szajnochy, Lwów 1869; Jeremi Wisniowiecki (1612—51) K. Tomkiewicza, Warszawa 1933; Bohdan Chmielnicki F. Gawrońskiego, t. 2, Lwów 1909; Szkice historyczne L. Kubali, t. l, 2, Warszawa 1923-24.

Cyt. wg: L. Kubala, Jerzy Ossoliński, Lwów 1883, t. 2, s. 74 (przyp. tłum.).

Dyskusje na temat miejsca Polski (jeśli w ogóle zajmowała ona jakieś miejsce) w siedemnastowiecznym kryzysie prześledzić można na podstawie pracy A. Wyczańskiego, W sprawie kryzysu XVII stulecia, „Kwartalnik Historyczny”, LXIX (1962), s. 656-672, oraz w pracy W. Czaplińskiego. Wiek siedemnasty w Polsce: próba charakterystyki, w: O Polsce siedemnastowiecznej, Warszawa 1966, s. 7-62.

Patrz W. Czermak, Ostatnie lata Jana Kazimierza, powtórnie wydane w Warszawie 1972.

W. Tomkiewicz, Jeremi Wiśniowiecki (1612-51), Warszawa 1933; także Historyczne wartości „Ogniem i mieczem”, „Przegląd Powszechny”, Warszawa 1934; tekst w: O. Górka, op. cit. (patrz wyżej, przyp. 9, rozdz. XIV, s. 418).

Galeazzo Marescotti, Relazioni, w: Relacje nuncjuszów, wyd. E. Rykaczewski, Berlin 1864, t. 2, s. 387.

Cytowane w wydanym przez F. Kluczyckiego Diariuszu Sejmu Warszawskiego w styczniu roku 1672, Kraków 1880, s. 66, który opublikował pełną dokumentację z posiedzeń sejmu w latach 1672-73.

A. i K. Przyboś, wyd., Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 roku wraz z Aktem Konfederacji, Wrocław 1972.

Patrz J. B. Morton, Sobieski King of Poland, Londyn 1932; O. Laskowski, Sobieski, King of Poland, przekł. na jeż, ang. F. C. Anstruther, Glasgow 1944; L. R. Lewitter, John III Sobieski, Saviour of Vienna, History Today, XIII (1962), s. 168-176,242-252; K. Waliszewski, Marysieńka: Marie de la Grange d'Arquien, reine de Pologne, femme de Sobieski, 1641-1716, Paryż 1904. Wiele ogromnie interesujących materiałów zawiera esej historyczny T. Boya-Żeleńskiego Marysieńka Sobieska, ze wstępem pióra W. Czaplińskiego.