Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

M. Borucki, Sejmy i sejmiki szlacheckie. Warszawa 1972. Pozycjąklasycznąjest niedawno wznowiona praca A. Pawińskiego Sejmiki ziemskie: początek i rozwój. Warszawa 1895.

Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, op. cit.. Rok pański 1667, s. 423-31.

Karol Górski, The Origins of the Polish Sejm, „Slavonic and East European Review”, XLIV (1966), s. 122-138; The Royal Prussian Estates and their relation to the Crown of Poland, Acta Poloniae Historica, X (1964), s. 49-64; La ligue des etats et les origines du regime representatif en Prusse, w: Album Helen Maud Cam: Etudes Presentees..., Paryż-Louvain 1960, t. l, s. 173- 186. Patrz też. A. Prochaska, Geneza i rozwój parlamentaryzmu za pierwszych Jagiellonów, Kraków 1899.

Czterech hetmanów było jedynymi wysokimi urzędnikami, którzy nie mieli rangi senatora.

7 Patrz W. Czapliński, The Polish Sejm, Acta Poloniae Historica, XXII (1970), s. 180-192.

W rozdz. IX (s. 300) Autor podaje, że elekcje przyciągały do Warszawy tłumy liczące od pięć- dziesięciu do stu tysięcy (przyp. tłum.).

Jan Chryzostom Pasek, op. cit., Rok pański 1669, s. 455-463.

J. Bryce, The Holy Roman Empire, Londyn 1875, s. 238.

P. Skwarczyński, The origin of the name Pacta Conventa in 1573, „Slavonic and East European Review”, XXXVII (1958-59), s. 469-476, i Les tractations, autour de l'election de Henri de Valois comme Roi de Pologne 1573, „Revue Intemationale d'Histoire Politique et Constitutionelle”, Paryż, V (1955), s. 173-317. W. Sobociński, Pakta konwenta, Kraków 1939.

Cyt. wg: Diariusze sejmowe r. ]585, Kraków 1901, s. 32 (przyp. tłum.).

Cyt. wg: J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1978, s. 61 (przyp. tłum.).

Diariusze sejmowe r. 1S85, Scriptores Rerum Polonicarum, nr 18, wyd. A. Czuczyński, Kraków 1890.

D. Stone, The End of Mediaeval Particularism: Polish cities and the Diet, 1764-89, Canadien Slavonic Papers, XX (1978), nr 2, s. 194-207.

M. Borucki, op. cit., przytacza następujące powiedzenie: „Kto o Żydach dobrze mówi, jest przekupiony, kto na nich wygaduje, chce nim zostać”.

Na temat powstania konfederacji patrz R. Gródecki, Konfederacje w Polsce XV w., w: Sprawozdanie PAN, III (1951). Szczegółowy opis instytucji konfederacji oraz tekst jednego z aktów konfederacji zawiera Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 r. ..., wyd. A. i K. Przyboś, Wrocław 1972.

Cytowane w: T. Korzon, Historia nowożytna, Kraków 1889, t. l, s. 479. Z okresu rokoszu zachowała się obszerna literatura; patrz zwłaszcza Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-8, Kraków 1916, t. 1-3, wyd. J. Czubek.

T. Korzon, ibidem, s. 483.

Jan Chryzostom Pasek, op. cit, Rok pański 1666, s. 391-393.

W. Czermak, Z czasów Jana Kazimierza. Studia historyczne. Lwów 1893.

W. Konopczyński, Liberum veto: studium porównawczo-historyczne, Kraków 1918, W. Czapliński, Dwa sejmy w roku 1652: studium z dziejów rozkładu Rzeczypospolitej Szlacheckiej, Wrocław 1955, rozdz. VIII: Pierwsze liberum veto, s. 115-130, 9 marca 1652.

J. Michalski, Les dietines polonaises au XVIII-me siecle, Acta Poloniae Historica, XII (1964-65), s.87-107.

W. J. Wagner, Polish Law Throughout the Ages, Stanford 1970.

W. Łoziński, Prawem i lewem: obyczaje na Czerwonej Rusi, Lwów 1913.

Cyt. w pracy W. Łozińskiego, op. cit., s. 451-454. Tekst epitafium nigdy nie został wypisany na żadnej znanej płycie nagrobnej i możliwe, iż powstał jako utwór satyryczny. Postać Stadnickiego wymieniana jest często w wierszykach i pieśniach politycznych z okresu rokoszu z lat 1606-09, np. „Stadnicki diabeł wcielony / Puścił głosy na wsze strony / Że pana z królestwa zrzuci, / Krążąc, ryczy, bałamuci...” Patrz Pisma polityczne..., wyd. J. Czubek, op. cit., t. l, s. 125 i nn. Przechodniu, jeżeliś przyjaciel, zabolej; jeżeliś nieprzyjaciel, uważ losów ludzkich kolej i upadek. Stanisław Stadnicki z Żmigroda Pan na Łańcucie, starosta zygwulski tu spoczywa Mąż duszą niezłomną, rodem dostojnym, rozliczną koligacją, przemnogimi krwi związkami, przedziwną urodą, wysokimi dary umysłu, wielkością bogactw tak znaczny i tak wielki. Wolności najgorętszy miłośnik (...) O ojczyzno, gdybyś wojownika tego, znamienitego męża, przypuściła była do piastowania spraw twoich, zaiste ozdobą byłby tobie i pożytkiem, jak mało kto kiedykolwiek. (...) O mocy Boska, gwałtu i nieprawości mścicielko! O święte prawa ojczyste! O wolności zgwałcona i stłumiona! Was wzywam, was przywoływani! Anna z Ziemiaczyc małżonka z przyjaciółmi. (Oryginał i przekład polski wg: W. Łoziński, Prawem i lewem, Kraków 1957, t. 2, s. 349-350; przyp. tłum.).

S. Kot, Rzeczpospolita polska w literaturze politycznej Zachodu, Kraków 1919.

A. B. Ułam, A. F. Modrevius, Polish political scientist of the sixteenth century, „American Political Science Review”, XI (1946), s. 485-494.

Piotr Skarga, Kazania sejmowe, wyd. J. Tazbir, Wrocław 1972. Patrz też: A. Berga, Unpredicateur de la Cour de la Pologne sous Sigismond III: Pierre Skarga, Paryż 1916, oraz J. Tazbir, Piotr Skarga, szermierz kontrreformacji. Warszawa 1978. (Cyt. wg: Piotr Skarga, Kazania sejmowe, oprać. J. Tazbir, Wrocław 1984, s. 3,9-10, 10-12,35, 133, 157, 195, 204, 205, 206; przyp. tłum.).

Krzysztof Opaliński, Satyry, ks. III, nr 6, w. 339

O. P. Backus, A. M. Kurbsky in the Polish-Lithuanian state, 1564-83, Acta Balto-Slavica, Białystok, VI (1969), s. 29-50; także The Correspondence between Prince A. M. Kurbsky and Tsar Ivan IV of Russia, 1564-79, wyd. J. L. I. Fennell, Cambridge 1955; E. L. Keenan, The Kurbski-Groznyi Apocrypha, Cambridge 1972.

Tommaso Campanella, Poesie, Bari 1938, s. 92. ( Do Polski. Ponad królestwa, które z trafu czynią spadkobiercę / dla swoich włości, wznosisz się, o Polsko, która, gdy opłakujesz swego zmarłego monarchę, / synowi jego bierzesz berło, by je oddać obcym, / z lęku, że nie okaże mądrości i siły; / lecz bardziej stajesz się igraszką w rękach losu, / księcia fortuny obierając, i z dworskim splendorem, / niepewna wszak, czy on rozrzutny będzie, czy oszczędny. / O! Zamiast tym gorliwiej szukać w skromnej chacie / Katona, Pompiliusza, Minosa, Hermesa - / z podobnych im Bóg nie przestaje czynić królów. /I im podobni tracą mało, zdobywając wiele, / Pomni, że nieśmiertelność im przyniosą/cnota i wielkie czyny, nie wysokie urodzenie ; przyp. tłum.).

Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny albo Akademya wszelkiej scyjency jej pełna, na różne tytuły jak na classes podzielona, mądrym dla memoryjalu, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erygowano, cyt. w: I. Chrzanowski, Historia literatury niepodległej Polski, Londyn 1942, s. 445. Patrz S. Cynarski, The Shape ofSarmatian Ideology, Acta Poloniae Historica, (1968), s. 5-17.