Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

K. Lepszy, Krzysztof h. Nieczuja Grzymultowski (1620-87), w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1960-61, t. 9, s. 124-126. A. Jablonowski, wyd., Listy i mowy Krzysztofa Grzymultowskiego. Warszawa 1876.

H. Barycz, Dudith (Dudycz), Sbardellat Andrzej (1533-89), w: Polski słownik biograficzny, op. cit, t. 5, s. 445-448.

L. Koczy, The Holy Roman Empire and Poland, „Antemurale”, II (1955), s. 50-66.

Na temat stosunków polsko-hiszpańskich, patrz E. C. Brody, Spain and Poland in the age to the Renaissance: a comparative study, „Polish Review”, XV (1970), s. 86-105; V. Meysztowicz, wyd., Documenta Polonica Archivo Generali Hispaniae in Simancas, parto I-VI (1514-1791), Rzym.

W. Gąsiorowski, wyd.. La France et Pologne H travers les siecles, Paryż-Lozanna 1917; L. Farges, wyd., Recueil des instructions donnees aux ambassadeurs et ministres de France depuis les traitees de Westphalie jusqu 'a la Revolution Franfaise: Pologne, Paryż 1888, t. 1,2.

Les Relations de Antoine de Lumbres, Paryż 1912, t. 1-3.

R. Przeździecki, op. cit, rozdz. l: La Nonciature Apostolique.

„Nasz godzien zaufania i ukochany Wielce Szanowny Pan Lawrence Hyde, nasz Garderobiany, przybywający do Polski jako nasz Ambasador (...)” (przyp. tłum).

PRO - SP 88/14. Oryginały tych listów pisane są po łacinie. Angielski przekład został dołączony do kopii, które Hyde przesłał z powrotem do Londynu. (P. de Bethune i ja przyjechaliśmy tu jednym powozem i razem spędziliśmy noc w jednej szopie. Mam nadzieję, że wasza ekscelencja nie wzbudzi w sobie obawy, abym z tego powodu utracił coś z mej godności (...)

Jestem przekonany, iż nigdy nie przyniesie to uszczerbku pozycji żadnego angielskiego posła; przyp. tłum.).

(Wiadomo Waszej Wysokości, jak bliska i dawna przyjaźń złączyła Najjaśniejszą i Najczcigodniejszą Portę otomańską z Jego Jaśnie Oświeconą Wysokością Królem Wielkiej Brytanii, Francji i Irlandii, a moim najłaskawszym panem, przez którego będąc wysłany jako wielki Ambasador do Najjaśniejszego Króla Polski i Litwy, gdzie, jak rozumiem, rozpoczęto rokowania w sprawie traktatu pokojowego (...) uważając za należne mojej trosce i moim obowiązkom (...) zapobiec

tak dalece, jak to leży w mojej mocy (...) dalszemu rozlewowi krwi, uznałem za rzecz najstosowniejszą powiadomić Waszą Wysokość o moim tu przybyciu, a jednocześnie oświadczyć, iż jeśli orędownictwo i mediacja wyżej wspomnianego Jaśnie Oświeconego Króla Wielkiej Brytanii, Francji i Irlandii (...) może przyspieszyć tak stosowny, tak szlachetny i tak wielki akt miłości i szacunku, gotów jestem dołożyć największych starań, aby takie wstawiennictwo zostało poczynione przez Jego Jaśnie Oświeconą Królewską Wysokość. A że dzięki wyjątkowemu zrządzeniu losu po moim tu przybyciu spotkałem ambasadora najpotężniejszego władcy Francji i Nawarry (...) uznaliśmy obaj za stosowne, aby wspólnie zaoferować nasze wysiłki za pośrednictwem wspólnego posłańca, sługi Najjaśniejszego Króla, mego pana (...) Tymczasem pragnę wyrazić nadzieję, że Wasza Wysokość przyjmie ten list łaskawie, i w tej ufności polecam się łasce Waszej Wysokości, Leopol, 15 października, podług kalendarza gregoriańskiego roku 1676; przyp. tłum.). 22 Ibidem.

Ibidem. (Mam okazję przed mym z tego miejsca odjazdem przekazać Waszej Ekscelencji tę smutną relację o losie trębacza, któregom był wysłał z listami do owych książąt, o których wspominałem w mym poprzednim piśmie, a któremu wypadło na spotkanie, w tenże dzień, gdy miejsce to opuścił, w odległości jakich 3 mil stąd, 40 czy 50 Tatarów i w sposób wielce nieszczęsny porąbało go na kawałki - jego, jego tłumacza i jego przewodnika, a tylko chłopak owego przewodnika, którego także na owym miejscu pozostawiono, mając go za zabitego, wydostał się nocą i przyniósł mi smutne wieści, które mnie nieskończenie dotknęły, jak też i dotknąć powinny, bo przyszły na mnie wszystkie oczywiste myśli, które najść mnie musiały, skórom wystawił współsługę i współpoddanego na tak przedwczesny koniec, używając większej władzy, niźlim miał po temu (...) Nazywał się ów posłaniec Christmasse; człowiek był bardzo uczciwy, który moje polecenie wypełnił z taką samą ochotą, z jaką znosił inne trudy tej podróży; wiem, że pozostawił żonę i dzieci, co jest dla mnie dodatkowym zrozumiałym powodem do żalu, a z której to przyczyny sumienie każe mi, abym czynił, co mi Bóg dozwoli, tymczasem zaś jeśli Wasza Ekscelencja mógłby nakłonić ks. Monmouth, (...) aby (...) do mego powrotu (...) płacy mej nie wstrzymywał, mam nadzieję, iż nie byłaby to propozycja niestosowna (...); (przyp. tłum.).

R. Przeździecki, Diplomatic Ventures and Adventures: same experiences of British envoys at the Court of Poland, Londyn 1953.

PRO - SP 88/30, Fragmenty zapisane za pomocą cyfr zostały zaszyfrowane przy użyciu szyfru polegającego na przypadkowej substytucji.

Ibidem. (...Tenże poseł dodał, że powinien on się mieć na baczności / i unikać konszachtów z tutejszymi posłami protestanckimi. / Albowiem / gdyby / go na tym przyłapano / on, także obecny prezydent Torunia podzieliliby los poprzedniego. / Po takowym komplemencie Wasza Lordowska Mość może być pewny, / iż niezbyt był skłonny przybyć tu teraz, / słysząc, iż / trzymają stałą straż pod domem moim / i posła pruskiego (...) Zdołałem jednakże urządzić rozmowę między nim a moim sekretarzem w trzecim miejscu (...) / Przesłałem Waszej Lordowskiej Mości skrót ostatnią Pocztą, nie śmiałem /jednak / przesłać samej rzeczy / z obawy, aby nie/ otwarto mego listu (...); przyp. tłum.).

R. Przeździecki, Les ambasades moscovites en Pologne au XVIeme et XVIIeme siecles, „Revue de L'Histoire Diplomatique” XLIII (1929), s. 312-349. Patrz też R. N. Bain, Slavonic Europę: a political history of Poland and Russia from 1447 to 1796, Cambridge 1908; O. Halecki, Polish-Russian Relations Past and Present, „Review of Politics”, V (1943), s. 322-338; S. Konovalev, Russo-Polish Relations, a historical survey, Londyn 1945.

M. Hein, Johann von Hoverbeck, Ein Diplomatenleben aus der Zeit des Grossen Kurfursten, Königsberg 1925.

30 czerwca 1717, do Louisa Alexandre'a de Bourbon, hrabiego Tuluzy. Cyt. w: E. Cieślak, wyd., Les Rapports des residents francais a Gdańsk, au XVII-eme siecle, Warszawa 1965-69, 1, nr 27,67.

Patrz E. Rostworowski, O polską koronę: Polityka Francji w latach 1725-33, Wrocław 1958; także L. Oliva, France, Russia and the abandonment of Poland: the Seven Years’ War, „Polish Review”, VII, nr 2 (1962), s. 65-79.

Patrz S. Lubomirski, Pod wtadzą księcia Repnina. Memoirs of the period 1764-68, przekład i wstęp J. Łojek, Warszawa 1971; A. Kraushar, Książe Repnin a Polska, Warszawa 1900, t. 1,2.

William Wordsworth, On the extinction ofthe Venetian Republic. (I cóż, jeśli patrzyła, jak przemija sława, / Blakną tytuły i potęga gaśnie: / Wszakże hołd pełen żalu złożyć jej wypada / W dniu, w którym długi żywot jej kresu dobiega. / Ludźmi jesteśmy i boleć musimy / Widząc, że nawet cień przemija dawnej wspaniałości; przyp. tłum.).