Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

Oewres completes de Voltaire, Paryż 1879, t. 26, s. 582, cyt. wg E. Rostworowski, Polska w świecie: szkice z dziejów kultury polskiej. Warszawa 1972, s. 299. Patrz także E. Rostworowski, Voltaire et la Pologne, Studies on Voltaire and the Eighteenth Century, Genewa, LXII (1968), s. 101-121. (Carowa Rosji nie tylko wprowadziła powszechnie zasadę tolerancji w swych własnych rozległych prowincjach, ale także wysłała wojsko do Polski, pierwszą armię tego rodzaju od początku istnienia ziemi - armię pokoju; wyłącznie po to, aby bronić praw obywateli i w drżenie wprawić prześladowców. Mądry to i sprawiedliwy władca, który przewodził temu szczęśliwemu pojednaniu! Światły to prymas! Książę wolny od pychy i kapłan wolny od uprzedzeń; oby byli błogosławieni i naśladowani przez wszystkie wieki!; przyp. tłum.).

Por. Uwagi o rządzie polskim i jego projektowanej naprawie, w: J. Gintel, wyd.. Cudzoziemcy o Polsce, t. 2, Kraków 1971, s. 44 (przyp. tłum.).

J. M. Fabre, Jean-Jacques Rousseau et la destin polonais, Paryż 1961, Stanislaus-Auguste Poniatowski et l'Europę des lumieres, Paryż 1952, s. 746.

A. Zajączkowski (por. przyp. 12, rozdz. II, s. 71).

Patrz H. Świderska, J. Dantyszek: a Polish diplomat in England in 1522, Oxford Slavonic Papers, (1962), s. 38-45 (Przekład wg MS Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie nr 6557, 7.35; przyp. tłum.).

Owo ptaka Jowisza skrzydło czarno-białe, Jako herb dał mi cesarz za zasługi trwałe. Pięknie herb odziedziczyć, ale piękniej zgoła, Co własna cnota przynieść sama przez się zdoła.

(Epigram na odznaczenie wiosnę, w: J. Dantyszek, Utwory poetyckie, tłum. J. Harhala, Lwów 1937, s. 201-202; przyp. tłum.).

Ioannis Dantisci, Carmina, Wrocław 1951, nr 20, 21. Jak uciążliwy i twardy los dań jest nieszczęśliwym kochankom, Kiedy ostoi im brak, jakoteż stałych wciąż miejsc! Nic u nich trwałe nie bywa, lecz dawszy się porwać zachciankom, Gdzie ich niepewny gna traf, dają w rozterce się wieść. Błądzą i rzadko im dano używać spokojnej przystani, Z jednych miłości wciąż pęt wchodzą do innych raz wraz. (Elegia do Gryneli, w: Jan Dantyszek, Utwory poetyckie, op. cit., s. 70; przyp. tłum.).

Patrz R. Przeździecki, Diplomatie a la Cour de Polegnę, Paris 1934; A. Poniński, Les traditions de la diplomatie polonaise, „Revue de 1'Histoire Diplomatique”, XXIX (1925), s. 366 i nn.; Polska służba dyplomatyczna, od XVI do XVIII w., wyd. Z. Wójcik, Warszawa 1966; S. E. Nahlik, Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971.

A. A. Witusik, Tomasz Zamoyski a świat turecko-tatarski, w: Polska w Europie: studia historyczne, wyd. H. Zins, Lublin 1968.

R. Przeździecki, op. cit., rozdz. 3. („prawdą jest, że Elektor zdobył ten punkt; ma też swój fotel, który to thriomphe de fauteuil znajdzie się zapewne pośród rodzinnych trofeów”; przyp. tłum.).

„5 września. Z wizytą do kupca, pana Glanda, gdzie na obiedzie wszyscy urzędnicy Komory Celnej. Wiele opowiadań, a m.in. kilka o Sir Jeremiaszu Bowesie, ambasadorze królowej Elżbiety przy Carze Rosji. Jedno [jak ponieważ niektórzy z tamtejszej szlachty weszli schodami przed nim, on sam wejść nie mógł, póki car nie rozkazał, aby tych dwóch ludzi powlec schodami na dół, tak że ich głowy uderzały o każdy stopień, aż obaj zostali zabici] i jak mu kazali oddać szpadę przed wejściem na carskie komnaty, na co powiedział, że w takim razie może mu oddać także buty. I kazał sobie zdjąć buty i posłał po swój nocny strój i nocne pantofle, iżby wszedł w nocnym obleczeniu, skoro nie może wejść jako żołnierz. A drugie, jak car, chcąc mu pokazać swoją władzę nad poddanymi, kazał jednemu z bojarów wyskoczyć na złamanie karku przez okno w oczach ambasadora, który widząc to, odpowiedział, że jego władczyni lepszy czyni użytek z karków swych poddanych”. (Samuel Pepys, Dziennik, tłum. M. Dąbrowska, Warszawa 1966, t.l,s. 259-260). '

Mogłoby się wydawać, że Tudorom sprawiło przyjemność utrzymanie stosunków z Iwanem Groźnym - wyjaśniałoby to ich niechętny stosunek do przestróg Polski o naturze i zamiarach państwa moskiewskiego (patrz przyp. 12).

B. Baranowski, Polska a tatarszczyzna w latach 1624-9, Łódź 1948; patrz też Z. Wojcik, Financial aspects of the Polish-Tatar alliance 1654-66, Acta Poloniae Historica, XIII (1966), s. 87-102.

Cyt. wg: Krzysztof Warszewicki, Oposie i poselstwach, oprać. J. Życki, Warszawa 1935, s. 230 (przyp. tłum.).

Christophori Varsevicii, Equitis Poloni, De Legato et Legatione Liber, Illustrissimo Domino Achatio Przylęcki, Castellano Oswiecimiensis, 1646 (G. Forster, Bibliopola Dantiscanus); patrz też A. Tamborra, Cristoforo Warszewickie la Diplomazia del Rinascimento in Polonia, w: Italia, Venetia e Polonia, wyd. M. Brahmer, Wrocław 1967, s. 159-205. (Cyt. wg: Krzysztof Warszewicki, O posle i poselstwach, op. cit., s. 192-194; przyp. tłum.).

Calendar of State Papers Foreign, Londyn 1916, XIX, także w Elementa ad Fontium Editiones, IV, Rzym 1961, nr 137, 192. Ta ostatnia seria, wydawana przez Polski Instytut Historyczny w Rzymie, ma na celu opublikowanie wszystkich dokumentów polskich przechowywanych w archiwach dyplomatycznych Europy Zachodniej. (Oczekiwałam poselstwa. Ty zaś przyniosłeś mi skargę. Wnosząc z twoich listów polecających, wzięłam cię za posła, a w rzeczywistości znalazłam zaledwie gońca. Nigdy w życiu nie słyszałam podobnej oracji. Doprawdy zadziwia mnie i zaskakuje tak wielce niesłychana, a publicznie okazana czelność. Nie mogę także uwierzyć, aby twój Król, gdyby sam był tu obecny, mógł wyrzucić z siebie podobne słowa. Gdyby wszakże nakazał ci coś podobnego w swoich instrukcjach, w co mocno wątpię, można by to jedynie przypisać faktowi, iż Król twój, jako człowiek młody i świeżo obrany na tron nie prawem krwi, lecz jedynie prawem elekcji, nie pojmuje dokładnie reguł, jakie winny kierować pertraktacjami w podobnych sprawach, gdy się takowe prowadzi z innymi władcami - reguł, których więksi od niego przestrzegają, pertraktując z nami, a którym bez wątpienia posłuszni będą inni, którzy po nim zajmą jego miejsce. Co zaś do ciebie, to wydajesz mi się kimś, kto przeczytał bardzo wiele ksiąg, które nie mają zgoła związku ze sprawą, o jaką tu idzie, i kto nie zna wcale reguł, jakie obowiązują między monarchami. Albowiem mimo iż ty sam tak często wspominasz o ius naturale et gentium, ja wiem o prawie natury i prawie narodów dość, aby wiedzieć, że gdy rozpoczyna się wojna między monarchami, każda ze stron ma zaiste prawo przechwytywać wojenne dostawy drugiej, bez względu na to, skąd one pochodzą, a także przeciwdziałać użyciu takowych do nieprzyjaznych jej celów (...) Tymczasem wszakże miej się dobrze i zamilcz; przyp. tłum.).

George Carew do Roberta Cecila, Gdańsk, 12 sierpnia 1598. Elementa nr 143, 220.

Patrz P. D. Massar, Presenting Stefana Delia Bella: Seventeenth Century Printmaker, Nowy Jork 1971.

A. Przybos. Jan h. Trach Gniński, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1959-60, t. 8, s. 149- 151. Patrz W. Konopczyński, Polska a Turcja, 1683-1792, Warszawa 1935.