Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom I

Od nazwy posiadłości Alba, będącej własnością Radziwiłła (przyp. tłum.).

Ignacy Krasicki, Satyra X: Pan niewart sługi, l. 75-96, w: Pisma wybrane. Warszawa 1954, t. 2, s.50-51.

A. Wyczański, L'economie du domaine nobiliaire moyen en Pologne, 1500-80, „Annales”, Paryż, XVIII (1963), s. 81-87.

M. Biernacka, Wsie drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu, Wrocław 1966.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga VI: Zaścianek, Warszawa 1984, w. 378-80, 466-479.

W. Smoleński, Mazowiecka szlachta w poddaństwie proboszczów płockich, w: Pisma historyczne, t. l, Kraków 1901,s.111-172.

W. N. Trepka, Liber Generationis vel Plebeanorum (Liber chamorum), wyd. W. Dworaczek, Wrocław 1963; Proemium, 9.

Abramowicz, były furman z Biecza, który otrzymał w dzierżawę dwór w Kwiatonowicach postawiony, w 1622 r. przed sądem przyznał się, że jest samozwańczym szlachcicem, uprzednio nie stawiwszy się na przegląd pospolitego ruszenia. Żyzański, byty szewc z Chęcin, podawał się za szlachcica po uzyskaniu urzędu sekretarza w sądzie ziemskim. Liber chamorum, nr l i nr 2534.

Patrz W. Łoziński, Prawem i lewem: obyczaje na Czerwonej Rusi, Lwów 1913, t. 1,2, rozdz. l: Niedostatki prawa,

Ibidem.

Daniel Defoe, The Complete English Gentlemen, wyd. K. D. Bulbring, Londyn 1890, s. 21, 29-31,114.

Patrz Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej, wyd. S. Konarski, Paryż-Buenos Aires 1963-67, t. 1-5.

Cyt. w: E. Starczewski, Możnowładztwo polskie na tle dziejów. Kijów 1916, t. 1,2, rozdz. II.

Jan Kochanowski, Na lipę (Fraszki, księgi wtóre); Pieśń świętojańska o sobótce. Pieśń XII, w: Dzielą polskie, t. l, Warszawa 1955, s. 184 i 364.

Adam Naruszewicz, Nic nad to, w: Liryki wybrane. Warszawa 1964, s. 46-48. (Przytoczony w oryginale tekst nie jest angielskim przekładem utworu podanego w przypisie 33 - Nic nadto. Cytowany w niniejszym przekładzie fragment jest dość bliski pod względem treściowym angielskiemu tekstowi i rzeczywiście pochodzi z tego wiersza; przyp. tłum.).

Kajetan Koźmian, ZiemiaAstwo polskie. Pieśń IV, w: Księga wierszy polskich XIXw., Warszawa 1956, t. l, s. 10.

A. Zajaczkowski, Główne elementy kultury szlacheckiej w Polsce, Wrocław 1961, s. 69.

W. Czapliński, Pamiętniki Paska: stan badań i postulaty badawcze, w: O Polsce siedemnastowiecznej, Warszawa 1966, s. 201-217.

Mikołaj Rej, Krótka rozprawa między trzema osobami, panem, wójtem a plebanem, wyd. K. Górski, W. Taszycki, Wrocław 1953, w. 963-974.

Krzysztof Opaliński, Satyry, ks. I, nr III, w. 1-10, w: Poeci polskiego baroku, wyd. J. Sokołowska, K. Żukowska, Warszawa 1965, t. l, s. 23.

Wacław Potocki, Niechaj spi pijany - na toż trzeci raz. Moralia (1688), III, Kraków 1918,s. 246.

Patrz J. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, Warszawa 1960, t. l, 2, W. Łoziński, Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1964, A. Brückner, Dzieje kultury polskiej, Kraków 1931. Pierwsze dwie prace są wznowieniami klasycznych studiów na temat życia codziennego we wczesnym okresie nowożytnym.

W oryginale: dębu (przyp. tłum.).

Cyt. wg: J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1970, s. 164 (przyp. tłum.).

M. Kromer, Polonia, sive de situ, moribus, magistratibus et republica R.P. (1577), w: K. Hartleb, Kultura Polski (...) wypisy źródłowe. Lwów 1938, s. 187.

Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, wyd. W. Czapliński, Warszawa 1979, Rok pański 1669, s. 452-455.

Mikołaj Rej, Figliki, Warszawa 1970, nr 181.

Ibidem, nr 52.

Marcin Bielski, Maskarada, w: Kronika polska (1551), cyt. w: K. Hartleb, Kultura Polski, Hanower 1945,s. 169-170.

Gdański last („ładunek”) stanowił jednostkę pojemności równą 3101 litrom żyta, czyli ok. 2,3 tony. (Dokładna waga wahała się oczywiście w zależności od rodzaju mierzonych towarów; l last równał się 2644 litrom piwa bez piany, 2760 litrom piwa z pianą lub 2264 litrom wina). Dzielił się na 60 Schęffein (czyli szefli pruskich lub korczyków) po 52 litry. Była to jednostka o ok. 10% mniejsza od staropolskiego łaszta, który był równy 3440 litrom żyta, ponieważ automatycznie doliczano doń prowizję dla sprzedawcy. Polski łaszt dzielił się zazwyczaj na 30 korcy warszawskich, z których każdy liczył 114 litrów, a więc dwa razy więcej niż gdański Scheffel (szefel). Na terenie Małopolski miary zboża ujednolicił w 1850 r. Pruski Urząd Celny, przyjmując Scheffel (korczyk) jako jednostkę równą 50 litrom żyta.

Przegląd historii gospodarczej Polski przedrozbiorowej podaje J. Rutkowski, Histoire economique de la Pologne avant les partages, Paryż 1927, s. 268; a ostatnio B. Zientara, A. Mączak, I. Ihnatowicz, Z. Landau, Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r.. Warszawa 1965, oraz A. Wyczański, Polska Rzeczpospolita szlachecka. Warszawa 1965.

Współczesna literatura na temat handlu bałtyckiego jest niezwykle obszerna; poszczególne pozycje są odnotowywane w wydawanych co roku Hansische Geschichtsblatter Hanzeatyckiego Towarzystwa Historycznego w Lipsku. Jeśli chodzi o aspekty polskie tego zagadnienia, wyniki doniosłych badań Mariana Małowista można najłatwiej odnaleźć w The economic and social development of the Baltic countries from the fifteenth to the seventeenth centuries, Economic History Review (seria druga), XII (1959-60), s. 177-189; The problem of the inequality of economic development in Europę in the later middle ages, ibidem, XIX (1966), s. 15-26, oraz Wschód a Zachód Europy w XIII-XVI wieku. Warszawa 1973. Patrz też A. Mączak, Między Gdańskiem a Sundem, Warszawa 1972, s. 183, oraz La Zone Baltique, Acta Poloniae Historica, XI (1965), s. 71-99.

Patrz M. Bogucka, Handel zagraniczny Gdańska, Warszawa 1970, a także S. Hoszowski, Handel Gdańska w okresie XV-XVIII wieku. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Krakowie, nr 11, Kraków 1960.

Kopa jako jednostka liczeniowa była równa 60 snopom.

A. Homecki, Produkcja i handel zbożowy w latyfundium Lubomirskich w drugiej połowie XVII i pierwszej XVIII wieku, PAN: Prace Komisji Nauk Historycznych, nr 27, Kraków 1970, s. 136.

Badania nad produkcją i dystrybucją zboża stanowią niezbędną podstawę dzisiejszej marksistowskiej teorii „systemu folwarczno-pańszczyźnianego”, a tym samym również obecnej interpretacji „okresu feudalnego” w dziejach Polski ujmowanych jako całość. Patrz Historia Polski Polskiej Akademii Nauk, t. l, cz. 2 (1454-1764), Epoka feudalizmu: gospodarka folwarczno-pańszczyźniana - wiadomości wstępne, s. 5-77.